Przygotowanie do kolonoskopii - jak wygląda? Jakie leki są przyjmowane przed badaniem?

Czym jest kolonoskopia?

Kolonoskopia to badanie endoskopowe polegające na użyciu urządzenia mającego kształt cienkiego i elastycznego przewodu o grubości palca wskazującego, na którego końcu znajduje się kamera pozwalająca na oglądanie wnętrza jelita na monitorze.

Przewód ten wprowadzany jest przez odbytnicę aż do samego końca jelita grubego (kątnicy). Badanie kolonoskopowe pozwala dokładnie obejrzeć cały przebieg dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Kolonoskopia jest także głównym badaniem przeprowadzanym w profilaktyce raka jelita grubego i wykonywana jest najczęściej przez lekarza specjalistę gastroenterologii.

Jakie są wskazania do kolonoskopii?

Wskazania do wykonania kolonoskopii obejmują szereg stanów i objawów, które mogą wskazywać na problemy z jelitem grubym. Do wskazań diagnostycznych należą:

• objawy sugerujące choroby jelita grubego - np. przewlekłe dolegliwości bólowe brzucha, zmiany w rytmie wypróżnień (np. przewlekła biegunka lub zaparcia), obecność krwi w stolcu, niezamierzone utraty masy ciała czy uczucie niepełnego wypróżnienia;

• krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego - kolonoskopia pozwoli zidentyfikować źródło krwawienia;

• wczesna diagnostyka i profilaktyka raka jelita grubego - szczególnie u osób po 50. roku życia lub wcześniej, jeśli mają one wywiad rodzinny obciążony tym nowotworem. Regularne badania przesiewowe pozwalają na wczesne wykrycie, usunięcie oraz przeprowadzenie analizy histopatologicznej podejrzanych polipów, zanim przekształcą się one w nowotwór jelita grubego;

• podejrzenie występowania chorób zapalnych jelit - takich jak nieswoiste zapalenia jelit (choroba Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), szczególnie w celu oceny rozległości i aktywności choroby;

• potwierdzenie diagnozy w przypadku podejrzenia konkretnych chorób jelita - np. różnicowanie przyczyn zespołu jelita drażliwego (IBS) od innych, poważniejszych stanów takich jak np. rak jelita grubego;

• kontrola po wcześniejszym wykryciu polipów lub raka jelita grubego - regularne badania są zalecane w celu monitorowania ewentualnego pojawienia się nowych zmian lub oceny skuteczności leczenia;

• niektóre przypadki niedokrwistości (np. z niedoboru żelaza) niejasnego pochodzenia - aby wykluczyć krwawienie z jelita jako potencjalną przyczynę.

Ponadto obecny jest program badań przesiewowych dla osób w wieku 50-65 lat (niezależnie od wywiadu rodzinnego), dla osób w wieku 40-49 lat, których krewny 1. stopnia miał rozpoznany nowotwór jelita grubego, a także dla osób w wieku 20-49 lat u których w rodzinie rozpoznano zespół Lyncha (dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością).

W przypadku wyżej wymienionych grup pacjentów skierowanie na badanie kolonoskopowe nie jest wymagane.

Z kolei do wskazań terapeutycznych zaliczamy:

• usuwanie polipów - polipy, szczególnie te o potencjalnie złośliwym charakterze, mogą być usuwane podczas kolonoskopii, co obniża ryzyko rozwoju raka jelita grubego;

• hamowanie krwawień - w przypadku wykrycia źródła krwawienia w jelitach, kolonoskopia pozwala na zastosowanie odpowiednich technik endoskopowych, w celu zatrzymania krwawienia;

• rozszerzanie zwężeń - w przypadku stwierdzenia zwężeń jelita grubego, spowodowanych np. przez procesy zapalne lub nowotworowe, kolonoskopia umożliwia wprowadzenie i rozwinięcie specjalnych balonów lub stentów, co pozwala przywrócić prawidłową przepustowość jelita;

• usuwanie ciał obcych - rzadsze wskazanie, ale kolonoskopia może być także wykorzystywana do usunięcia przypadkowo połkniętych lub wprowadzonych do jelita ciał obcych.

Zobacz także: Dolegliwości układu trawiennego - choroby, przyczyny, objawy, leczenie

Jakie są przeciwwskazania do kolonoskopii?

Przeciwwskazania do kolonoskopii można podzielić na bezwzględne i względne, a ich identyfikacja jest kluczowa dla zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta.

Przeciwwskazania bezwzględne: objawy "ostrego brzucha" (tępy, ostry ból brzucha, mogą mu towarzyszyć wymioty lub nudności), perforacja przewodu pokarmowego prowadząca do groźnego stanu, jakim jest zapalenie otrzewnej, ostre zapalenie uchyłków jelita grubego, zaostrzenie choroby zapalnej jelit (m.in. choroba Leśniowskiego i Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), ciężkie choroby płuc i serca powodujące niestabilność hemodynamiczną pacjenta.

Przeciwwskazania względne: duży, objawowy tętniak aorty brzusznej (>5 cm); ciężkie zaburzenia krzepnięcia krwi, II i III trymestr ciąży, świeżo przebyty zawał mięśnia sercowego.

Warto zaznaczyć, że zanim pacjent zostanie zakwalifikowany do kolonoskopii, lekarz przeprowadza dokładny wywiad medyczny oraz ocenia stan zdrowia, aby zminimalizować ryzyko ewentualnych powikłań. W przypadku wystąpienia przeciwwskazań względnych decyzja o przeprowadzeniu badania jest podejmowana indywidualnie, po dokładnej analizie potencjalnych korzyści i ryzyka.

Jak wygląda przygotowanie do badania kolonoskopowego?

Badanie kolonoskopowe wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania, które jest kluczowe dla skuteczności i bezpieczeństwa procedury. Proces ten zaczyna się na kilka dni przed planowanym badaniem i obejmuje przestrzeganie specjalnej diety oraz zastosowanie środków przeczyszczających.

Pacjent powinien także otrzymać dokładne informacje, zarówno w formie pisemnej, jak i ustnej, na temat procesu przygotowania do kolonoskopii i szczegółowo zapoznać się z przygotowanymi przez lekarza czynnościami przygotowawczymi.

Co pacjent powinien jeść przed badaniem kolonoskopowym?

Jakie leki należy przyjąć w ramach przygotowania do kolonoskopii?

W ramach przygotowania do kolonoskopii pacjenci zazwyczaj muszą przyjąć specjalne leki przeczyszczające, tak aby umożliwić skuteczne przeprowadzenie badania poprzez całkowite oczyszczenie jelita grubego. Rodzaj i sposób przyjęcia tych środków może się różnić w zależności od zaleceń lekarza oraz specyfiki preparatu.

Preparat przeczyszczający może powodować dyskomfort. Najczęściej zgłaszane problemy pacjentów przygotowujących się do kolonoskopii to liczne wypróżnienia, wzdęcia, bóle brzucha oraz nudności. Jednak należy pamiętać, że złe przygotowanie jelita do kolonoskopii skutkuje wydłużeniem czasu trwania badania, zwiększeniem ryzyka powikłań oraz koniecznością powtórzenia badania.

Najczęściej stosowane preparaty mające na celu oczyszczenie jelit:

• środki przeczyszczające na bazie polietylenoglikolu (PEG) - roztwory do picia, które działają osmotycznie, zwiększając ilość wody w jelitach, co ułatwia oczyszczanie jelit. Pacjent przyjmuje zazwyczaj dużą ilość płynu (do 4 litrów) w ciągu kilku godzin dzień przed badaniem. Dostępne w aptekach preparaty to np. Fortrans, Olopeg czy Moviprep;

• roztwory o niskiej objętości - nowocześniejsze preparaty, takie jak roztwory zawierające siarczan sodu, potasu i magnezu (np., Eziclen, CitraFleet), pozwalają na przyjęcie mniejszej objętości płynu przy podobnej efektywności oczyszczania jelit. Są one znacznie lepiej tolerowane przez pacjentów;

• bisakodyl - lek przeczyszczający w formie tabletek lub czopków, który może być zalecony do użycia na dzień przed badaniem, aby zintensyfikować proces oczyszczania.

Jak przebiega badanie?

Kolonoskopia, szczególnie ta przeprowadzana przy użyciu nowoczesnych metod, zazwyczaj jest dobrze znoszona przez pacjentów. Dlatego też w większości sytuacji nie ma potrzeby stosowania u pacjenta znieczulenia ogólnego podczas tego badania (procedura przeprowadzana jest w znieczuleniu miejscowym). Co ważne, u każdego pacjenta stosuje się znieczulenie miejscowe z użyciem specjalnego żelu z lignokainą.

Istnieją jednak pewne grupy pacjentów, którzy częściej wymagają przeprowadzenia kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym. Są to m.in. kobiety, osoby z BMI <18,5 kg/m2 czy osoby po klasycznych zabiegach chirurgicznych ("na otwarto") w obrębie jamy brzusznej.

Decydując o typie znieczulenia przy kolonoskopii, konieczne jest uwzględnienie zarówno niekorzystnych doświadczeń pacjenta z poprzednimi badaniami endoskopowymi, jak i jego osobistych preferencji.

Wiek pacjenta, cukrzyca oraz stosowanie leków przeciwzakrzepowych nie są przeciwwskazaniami do przeprowadzenia kolonoskopii poza warunkami szpitalnymi. Ważne jest jednak, aby pacjent był świadomy, że choć znieczulenie ogólne może uczynić kolonoskopię bardziej komfortową, to równocześnie wiąże się z o około 13% wyższym ryzykiem komplikacji w ciągu 30 dni po zabiegu.

Należy też pamiętać, że przeprowadzanie kolonoskopii w znieczuleniu ogólnym wymaga obecności lekarza anestezjologa.

Jak wygląda badanie?

Po podaniu znieczulenia, lekarz ostrożnie umieszcza kolonoskop w odbycie, przesuwając go dalej, w głąb jelita grubego. Aby lepiej widzieć wnętrze jelita, przez kolonoskop może być wprowadzane powietrze lub dwutlenek węgla, co pozwala na jego rozszerzenie i zarazem lepszą widoczność. W trakcie badania przez odbyt mogą wydzielać się gazy, co jest normalną reakcją organizmu i nie należy ich powstrzymywać.

Oprócz tego, że lekarz ogląda podczas badania strukturę ściany jelita i kolor śluzówki jelita, może także przeprowadzić drobne zabiegi np. zatamowanie krwawienia czy pobranie wycinków. Wspomniane wycinki tkanek są później przekazywane do badania histopatologicznego w celu sprawdzenia charakteru zmiany (łagodna lub złośliwa).

Przy zakończeniu badania, kolonoskop delikatnie usuwany z wnętrza jelita grubego. Cała procedura badania mieści się w przedziale 30-60 minut.

Jakie powikłania mogą wystąpić po kolonoskopii?

Kolonoskopia jest uznawana za stosunkowo bezpieczną procedurę, jednak jak każda interwencja medyczna, może wiązać się z pewnym ryzykiem powikłań.

Najczęstsze powikłania występujące po przeprowadzeniu kolonoskopii to:

• perforacja ściany jelita grubego będąca jednym z rzadszych, ale najpoważniejszych powikłań i mogąca wymagać interwencji chirurgicznej;

• krwawienie wskutek wykonania biopsji lub usunięcia polipa. Zazwyczaj ustępujące samoistnie, ale czasami może wymagać dodatkowej interwencji;

• nietolerancja leków znieczulających, która może prowadzić u pacjentów do zaburzeń oddychania, wahań ciśnienia czy reakcji alergicznych;

• bóle brzucha i dyskomfort spowodowany wprowadzeniem powietrza do jelita podczas badania. Objawy te jednak szybko mijają;

• infekcje to bardzo rzadkie powikłanie, jednak możliwe z uwagi na wprowadzanie ciała obcego do jelita.

Komplikacje po kolonoskopii zdarzają się rzadko, a pozytywne aspekty przeprowadzenia tego badania, w tym możliwość wczesnego zdiagnozowania problemów z jelitem grubym, zdecydowanie przeważają nad ewentualnym ryzykiem.

Istotne jest, by przed przystąpieniem do kolonoskopii omówić z lekarzem wszelkie wątpliwości i możliwe zagrożenia, a po wykonaniu badania dokładnie stosować się do zaleceń medycznych, co pozwoli zredukować ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków.

Bibliografia

Serwis Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia [dostęp online luty 2024], dostępny w internecie pod adresem:

https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/kolonoskopia-badanie-ktore-ratuje-zycie

Portal Medycyna Praktyczna dla Pacjentów [dostęp online luty 2024], dostępny w internecie pod adresem:

https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/51056,kolonoskopia

Portal Medycyna Praktyczna dla Lekarzy [dostęp online luty 2024], dostępny w internecie pod adresem:

https://www.mp.pl/medycynarodzinna/praktyka-kliniczna/161233,kolonoskopia-kwalifikacja-i-przygotowanie

Indeks leków portalu Medycyna Praktyczna [dostęp online luty 2024], dostępny w internecie pod adresem:

https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=944