Czy antykoncepcja hormonalna zwiększa ryzyko zakrzepicy?

Co to jest zakrzepica, żylna choroba zakrzepowo-zatorowa?

Zakrzepica żył głębokich (zakrzepowe zapalenie żył głębokich jest nazwą niepoprawną) jest chorobą, w której dochodzi do powstania zakrzepu w układzie żył głębokich - najczęściej żył kończyn dolnych. Bardzo rzadko zakrzep rozpuszcza się sam, bez interwencji medycznej. Niekiedy wędruje on z prądem krwi do innych naczyń krwionośnych.

Konsekwencją zakrzepicy żylnej może być zatorowość płucna - oderwany zakrzep trafia do płuc, zatyka naczynie krwionośne i prowadzi do upośledzenia wymiany gazowej.

Masywna zatorowość płucna może doprowadzić nawet do zatrzymania krążenia. Rzadziej dochodzi do rozwinięcia udaru niedokrwiennego mózgu, kiedy zatkane zostaje naczynie mózgowe (w takim wypadku musi istnieć połączenie między żylnym i tętniczym układem krążenia, np. ubytek w przegrodzie międzykomorowej).

Zakrzepica żył głębokich oraz zatorowość płucna są manifestacją żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej (ŻChZZ).

Do czynników ryzyka zachorowania na zakrzepicę należą m.in. choroba nowotworowa, urazy wielonarządowe, trombofilia, znacząca niewydolność serca, długie unieruchomienie.

Do zakrzepicy predysponują też czynniki jatrogenne - duże zabiegi operacyjne, leczenie przeciwnowotworowe i inne. Istotna jest również genetyczna predyspozycja oraz palenie papierosów.

Objawy zakrzepicy i diagnostyka

Do objawów zakrzepicy żył kończyn dolnych należy przede wszystkim ból, zwłaszcza podczas chodzenia oraz zwiększenie obwodu kończyny. Obrzęk kończyn może być obustronny, ale częściej dotyczy tylko jednej nogi. Dodatkowo kończyna jest tkliwa, może zmienić kolor na bledszy lub siny.

Zatorowość płucna charakteryzuje się występowaniem duszności (która często ma nagły początek) oraz bólu w klatce piersiowej.

Podczas diagnostyki żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej często wykonuje się badania laboratoryjne pobranej krwi, m.in. D-dimery (są to cząsteczki powstające na skutek rozpuszczania skrzepu, pośrednio mogą świadczyć o zakrzepicy, jednak ich wzrost notuje się także w wielu innych stanach chorobowych).

Poza tym oznacza się podstawowe parametry, takie jak morfologia i parametry krzepnięcia krwi.

Przydatne są również badania obrazowe - w przypadku objawów zakrzepicy żył głębokich wykonuje się badanie USG Doppler, ewentualnie angio-TK. W przypadku zatorowości płucnej badaniem z wyboru jest angio-TK - badanie wykorzystujące promieniowanie oraz wymagające podania kontrastu donaczyniowo.

W przypadku zatorowości pomocne bywa badanie EKG oraz ECHO serca, które pokazują obciążenie prawej strony serca.

Jeśli w trakcie stosowania antykoncepcji hormonalnej (niezależnie od czasu trwania terapii) pojawią się niepokojące objawy takie jak wymienione powyżej, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. W przypadku potwierdzenia choroby konieczna może być hospitalizacja. Powikłania zakrzepowo-zatorowe mogą zagrażać życiu i zdrowiu pacjentki.

Antykoncepcja hormonalna a ryzyko zakrzepicy żylnej. Co na ten temat mówią badania?

Badania wskazują, że dwuskładnikowe tabletki hormonalne (tzn. środki antykoncepcyjne zawierające estrogeny i progesteron lub ich pochodne) zwiększają ryzyko zachorowania na zakrzepicę.

Należy jednak pamiętać, że ryzyko wyjściowo jest bardzo nikłe, więc nawet jego 2-6 krotne zwiększenie u zdrowych, młodych kobiet jest wciąż nieznaczne. Tabletki jednoskładnikowe przypuszczalnie nie mają tego efektu lub jest on niewielki.

Wpływ estrogenów na krzepliwość krwi pozostaje wciąż w dużej mierze niejasny i wymaga dalszego zgłębienia. Naukowcy wskazują na kilka mechanizmów, które mogą tłumaczyć wzrost krzepliwości krwi w wyniku podaży estrogenów.

Uważa się, że estrogeny mogą wywierać wpływ na płytki krwi - ich ilość oraz aktywność. Estrogeny wpływają również na stężenie fibrynogenu oraz niektórych czynników krzepnięcia, jednocześnie zmniejszając stężenia czynników przeciwkrzepliwych. Ponadto estrogeny mogą modyfikować procesy zapalne w organizmie.

Szczególnie wysokie ryzyko wystąpienia zakrzepicy dotyczy kobiet w wieku powyżej 35 lat, palących papierosy i stosujących dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. U tych pań odradza się stosowania antykoncepcji hormonalnej w postaci tabletek dwuskładnikowych - zaleca się korzystanie z bezpieczniejszych form antykoncepcji hormonalnej lub mechanicznej.

Jakie badania oceniające krzepliwość krwi wykonuje się przed rozpoczęciem antykoncepcji?

Przed rozpoczęciem stosowania antykoncepcji hormonalnej warto wykonać badania tzw. układu krzepnięcia krwi - są to badania pośrednio oceniające funkcjonowanie tej wieloskładnikowej układanki.

Warto dowiedzieć się czy w rodzinie występowały choroby związane z krzepliwością, np. trombofilia. Istotna jest również ocena funkcji wątroby, gdyż narząd ten nie tylko odpowiada za metabolizm tabletek antykoncepcyjnych, ale również wytwarzanie czynników krzepnięcia krwi.

Jeśli pacjentka korzysta z dwuskładnikowej antykoncepcji, po pewnym czasie, w porozumieniu z lekarzem ginekologiem można zdecydować o powtórzeniu badań. Pozwoli to na sprawdzenie czy antykoncepcja hormonalna w znaczący sposób wpłynęła na krzepnięcie krwi i czy wymagana jest zmiana środków antykoncepcyjnych.

Szacuje się, że ryzyko zakrzepicy największe jest w ciągu pierwszego roku stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Jaki rodzaj antykoncepcji powinny wybierać kobiety z zakrzepicą?

Ryzyko wystąpienia choroby zakrzepowo-zatorowej zwiększa wyłącznie antykoncepcja hormonalna. Jednoskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, ze względu na brak estrogenów, zwykle uznawane są za bezpieczniejsze, jednak informacje w tym zakresie bywają sprzeczne. Należy zapoznać się z ulotką konkretnych środków antykoncepcyjnych.

Wszelkie barierowe środki antykoncepcyjne, np. prezerwatywy nie mają wpływu na ryzyko zakrzepowo-zatorowe. Bezpieczne są również wkładki domaciczne.

Zakrzepica żylna występująca w przeszłości wyklucza możliwość stosowania antykoncepcji w postaci tabletek dwuskładnikowych.

Jak uniknąć zakrzepicy przy antykoncepcji?

Podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej należy odbywać regularne kontrole u lekarza, ważna jest również szybka reakcja w przypadku wystąpienia niepokojących objawów.

Poza unikaniem czynników ryzyka istotne jest także dbanie o odpowiednie nawodnienie i zdrowy styl życia (w tym aktywność fizyczną).

Na procesy krzepnięcia krwi wpływają takie czynniki jak unieruchomienie. W przypadku kobiet planujących długą podróż, zwłaszcza samolotem (ale także samochodem czy pociągiem) warto zadbać o kilka elementów, które zmniejszą ryzyko rozwoju zakrzepicy.

Poza nawodnieniem, unikaniem alkoholu i kofeiny, korzystnie działa napinanie mięśni podudzi, zginanie palców. Należy unikać zasypiania w pozycji siedzącej.

Jeśli pacjentka prezentuje większą ilość czynników ryzyka zakrzepowo-zatorowego (np. niedawny zabieg operacyjny) i planuje podróż trwającą ponad 4 godziny, warto skontaktować się z lekarzem celem podjęcia decyzji o ewentualnej szerszej profilaktyce. W takich okolicznościach korzystne może być użycie np. pończoch uciskowych lub leków przeciwkrzepliwych.