Ciężka depresja - kiedy można ją rozpoznać i jak należy ją leczyć?

Czym jest depresja?

Według klasyfikacji ICD-10, depresja to choroba psychiczna należąca do zaburzeń afektywnych, czyli związanych z zaburzeniami nastroju. Może ona przyjąć formę jednorazowego epizodu depresyjnego lub zaburzeń depresyjnych nawracających, inaczej nazywanych chorobą afektywną jednobiegunową, w której obecnych jest wiele epizodów depresyjnych z okresami bezobjawowymi pomiędzy nimi.

Jakie są objawy depresji?

Objawy depresji mogą być różnorodne i zróżnicowane, ale łączy je jedno - wpływają one negatywnie na życie i uniemożliwiają normalne funkcjonowanie osoby dotkniętej tym trudnym zaburzeniem psychicznym. Poniżej szczegółowo omówimy najważniejsze objawy depresji, które stanowią klucz do zrozumienia tego stanu oraz do zapewnienia właściwej pomocy i wsparcia osobom, które jej doświadczają.

Objawy depresji obejmują:

• spadek nastroju - depresja charakteryzuje się głębokim uczuciem smutku, przygnębienia lub zobojętnienia. Osoby doświadczające depresji mogą odczuwać gorsze samopoczucie przez dłuższy okres, a objawy depresyjne nie znikają z chwilą, gdy dzieje się coś pozytywnego w ich życiu;

• utrata zainteresowań i anhedonia - istotny objaw depresji, który oznacza niemożność odczuwania przyjemności z czynności, które wcześniej dostarczały satysfakcji oraz ogólnej radości. Osoba dotknięta depresją może stracić zainteresowanie swoimi hobby, pracą, a nawet relacjami interpersonalnymi;

• spowolnienie psychoruchowe - spowolnienie procesów psychicznych i ruchu jest charakterystycznym objawem depresji. Osoba z depresją może doświadczać spowolnienia tempa myślenia, osłabienia pamięci i ograniczenia aktywności ruchowej. W przypadkach ekstremalnych może wystąpić całkowite zahamowanie aktywności, co nazywane jest osłupieniem;

• wahania samopoczucia - depresja często manifestuje się jako dobowe wahania nastroju, zwykle z gorszym funkcjonowaniem rano i poprawą wieczorem, zwłaszcza w odpowiedzi na leczenie. To oznacza, że pacjent może odczuwać się bardziej przygnębiony i apatyczny rano, a w ciągu dnia następuje poprawa jego nastrój;

• problemy z koncentracją - depresja może prowadzić do trudności w koncentracji i skupieniu uwagi. Osoba cierpiąca na depresję może mieć problem z wykonywaniem codziennych zadań, a myśli mogą być rozbite i niejasne;

• pesymistyczne postrzeganie i ocena wydarzeń - pacjent często ma pesymistyczne spojrzenie na siebie, innych i świat. Może odczuwać silne poczucie winy i negatywnie oceniać swoje funkcjonowanie. Problemem osób cierpiących na zaburzenia depresyjne jest także niska samoocena;

• zaburzenia snu - choroba może wpływać na sen, prowadząc do problemów takich jak trudności z zasypianiem czy przedwczesne budzenie się rano. Ciągłe zmęczenie i nadmierna senność w ciągu dnia są tego konsekwencjami;

• utrata apetytu - wiele osób z depresją doświadcza zmniejszenia apetytu, co może prowadzić do utraty masy ciała. Niektórzy pacjenci zmuszają się do jedzenia lub tracą apetyt na smaki, które wcześniej uwielbiali. Dodatkowo może mieć też miejsce spadek łaknienia, współtowarzyszyć mogą także inne zaburzenia odżywiania;

• spadek libido - depresja może wpłynąć na sferę seksualną, prowadząc do zmniejszenia popędu seksualnego i utraty przyjemności z aktywności seksualnej;

• objawy somatyczne - objawy fizyczne depresji, które mogą wpływać na ogólny stan zdrowia pacjenta. Mogą to być rozmaite dolegliwości bólowe, takie jak bóle mięśni, bóle głowy, brzucha, serca czy duszności lub wzmożona męczliwość;

• myśli samobójcze - bardzo poważny objaw depresji, który może prowadzić do planowania samobójstwa i prób jego popełnienia. Osoby z depresją mogą czuć się beznadziejnie i nie widzieć sensu życia, co wymaga natychmiastowej pomocy i wsparcia.

@erecept.pl Nie można lekceważyć depresji! Czujesz się źle i chcesz o tym porozmawiać? Wybierz jeden z numerów alarmowych przy stanach depresyjnych. #depresja #depresjanastolatków #chorobapsychiczna #erecept ♬ dźwięk oryginalny - Erecept.pl

Jakie jest leczenie depresji?

Podstawą leczenia zaburzeń depresyjnych jest farmakoterapia połączona z psychoterapią. W leczeniu depresji stosuje się różne grupy leków przeciwdepresyjnych, które działają na konkretne mechanizmy neurochemiczne w mózgu.

Oto kilka głównych grup leków przeciwdepresyjnych używanych w terapii depresji:

Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI)

SSRI zwiększają dostępność serotoniny w mózgu poprzez hamowanie wychwytu serotoniny w synapsach nerwowych, co pomaga poprawić nastrój i zmniejszyć objawy depresji. Są to często pierwsze leki przeciwdepresyjne, które są przepisywane ze względu na stosunkowo niskie ryzyko działań niepożądanych. To między innymi fluoksetyna, sertralina czy paroksetyna.

Inhibitory zwrotnego wychwytu noradrenaliny i serotoniny (SNRI)

SNRI działają na oba neuroprzekaźniki, serotoninę i noradrenalinę, zwiększając ich stężenie w synapsach nerwowych. Przykłady leków z tej grupy to wenlafaksyna i duloksetyna.

Inhibitory zwrotnego wychwytu noradrenaliny (NRI)

NRI działają głównie na noradrenalinę i mogą być stosowane w przypadku depresji, która reaguje słabo na inne leki. Do tej grupy należy między innymi reboksetyna.

Inhibitory monoaminooksydazy (IMAO)

IMAO są rzadziej stosowane ze względu na spore ryzyko interakcji z innymi lekami i z pożywieniem. Są stosowane głównie w przypadku depresji opornych na inne terapie. Przykłady leków z tej grupy to fenelzyna i tranylcypromina.

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD)

TLPD to starsze antydepresanty, które wpływają na poziomy zarówno serotoniny, jak i noradrenaliny w synapsach nerwowych. Działają one także na inne receptory w mózgu, dzięki czemu mają także działanie antyhistaminowe czy antycholinergiczne. Jednak są rzadziej stosowane, bo wiążą się z dużą liczbą działań niepożądanych. Należą do nich amitryptylina, imipramina i nortryptylina.

Atypowe leki przeciwdepresyjne

Te leki mają różne mechanizmy działania i mogą być stosowane, gdy inne leki przeciwdepresyjne nie przynoszą poprawy lub wywołują niepożądane efekty uboczne. Przykłady leków atypowych to bupropion i mirtazapina.

Agomelatyna

Agomelatyna jest innym rodzajem leku przeciwdepresyjnego, który wpływa na receptory melatoniny i serotoniny. Może być stosowany przykładowo w leczeniu depresji o charakterze sezonowym.

Jak wygląda wybór leku w leczeniu depresji?

Wybór konkretnego leku przeciwdepresyjnego zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta, rodzaju i nasilenia depresji oraz innych czynników zdrowotnych. Aby rozpocząć leczenie depresji, należy udać się do lekarza psychiatry, który dobierze pacjentowi odpowiedni lek. Ważne jest również regularne monitorowanie leczenia i dostosowywanie dawek leków w zależności od postępu leczenia.

Należy jednak pamiętać, że poza psychiatrą, możliwość wystawienia recepty na leki przeciwdepresyjne ma każdy lekarz, także lekarz pierwszego kontaktu w POZ lub udzielający konsultacji online. Dlatego też, pomimo często długich kolejek do psychiatry, każdy pacjent może mieć dostęp do konsultacji medycznej i odpowiedniej farmakoterapii depresji.

Jakie są kryteria rozpoznania epizodu depresyjnego?

Według klasyfikacji ICD-10, aby zdiagnozować depresję, muszą być spełnione konkretne zasady. Jednym z kryteriów rozpoznania epizodu depresyjnego jest czas - objawy choroby muszą utrzymywać się przez co najmniej dwa tygodnie. Ponadto pacjent musi prezentować co najmniej dwa z trzech objawów podstawowych oraz przynajmniej dwa z objawów dodatkowych.

Objawy podstawowe (osiowe)

Do rozpoznania epizodu depresyjnego są potrzebne minimum dwa z trzech opisanych poniżej objawów:

• obniżony nastrój;

• utrata zainteresowania wszelkimi czynnościami, nawet takimi, co kiedyś sprawiały radość oraz anhedonia;

• obniżenie energii oraz zwiększona męczliwość, uczucie zmęczenia.

Objawy dodatkowe

Aby rozpoznać występowanie u pacjenta epizodu depresyjnego, w dodatku do powyższych objawów podstawowych, pacjent musi także prezentować co najmniej dwa objawy z poniższych:

• niska samoocena oraz utrata pewności siebie;

• poczucie winy;

• nawracające myśli samobójcze;

• osłabienie koncentracji, spowolnienie myślenia oraz trudności z podejmowaniem decyzji;

• występowanie zaburzeń snu;

• spowolnienie psychoruchowe;

• zaburzenia apetytu ze zmianą wagi (wzrost lub spadek masy ciała).

Jakie są kryteria rozpoznania zaburzeń depresyjnych nawracających?

Rozpoznanie zaburzeń depresyjnych nawracających, czyli inaczej choroby afektywnej jednobiegunowej, stawiamy, gdy u pacjenta pojawiły się co najmniej dwa epizody depresyjne oraz dodatkowo nie pojawił się żaden epizod manii (jeżeli epizodom depresyjnym towarzyszyłyby epizody maniakalne, można by postawić diagnozę choroby afektywnej dwubiegunowej).

Jakie wyróżniamy typy epizodów depresyjnych?

W klasyfikacji ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych) wyróżnia się cztery rodzaje epizodów depresyjnych na podstawie nasilenia objawów pacjenta. Są to:

• epizod depresyjny łagodny,

• umiarkowany,

• ciężki bez objawów psychotycznych,

• ciężki z objawami psychotycznymi.

Epizod depresyjny łagodny

Potocznie nazywany także depresją łagodną. Ten rodzaj epizodu charakteryzuje się objawami depresji o niewielkim nasileniu. Osoba doświadcza uczucia smutku i innych objawów depresji, ale nie są one tak intensywne ani długotrwałe jak w przypadku depresji umiarkowanej lub ciężkiej.

Epizod depresyjny umiarkowany

Epizod depresyjny umiarkowany, zwany też depresją umiarkowaną, charakteryzuje się średnim nasileniem objawów depresji. Objawy mogą być bardziej długotrwałe i wpływać na codzienne funkcjonowanie, ale nie są tak zaawansowane jak w przypadku epizodów ciężkich.

Epizod depresyjny ciężki bez objawów psychotycznych

Depresja ciężka bez objawów psychotycznych to poważna choroba, gdzie obecne są liczne objawy depresyjne, a ich nasilenie jest wysokie. Pacjenci cierpiący na ten typ depresji mają problemy z wykonywaniem elementarnych czynności życiowych. Natomiast nie wykazują oni objawów psychotycznych.

Epizod depresyjny ciężki z objawami psychotycznymi

Depresja psychotyczna charakteryzuje się występowaniem zaawansowanych objawów depresyjnych tak jak w powyższym punkcie, jednak (co najbardziej charakterystyczne) dodatkowo u pacjenta pojawiają się objawy psychotyczne. Osoba chora może doświadczać urojeń lub halucynacji, które są związane z depresją.

Te różne kategorie epizodów depresyjnych w ICD-10 pomagają lekarzom określić nasilenie i charakter depresji u pacjenta, co ma wpływ na plan leczenia i wsparcia. Diagnoza epizodu depresyjnego jest dokonywana przez lekarza na podstawie dokładnej oceny objawów i historii pacjenta.

Poza powyższymi podziałami istnieją także inne specyficzne typy depresji, takie jak: depresja poporodowa, depresja atypowa , depresja nerwicowa, depresja sezonowa, depresja reaktywna czy depresja endogenna.

Potocznie używa się także określenia depresja maskowana, które oznacza sytuację, gdy faktyczny problem, jakim jest depresja, ukrywa się za objawami wskazującymi na inną chorobę.

Jakie są kryteria rozpoznania ciężkiej depresji?

Ciężką depresję rozpoznajemy także na podstawie kryteriów ICD-10. Według nich, aby rozpoznać epizod depresyjny ciężki bez objawów psychotycznych, pacjent musi prezentować przynajmniej dwa z trzech objawów podstawowych (obniżony nastrój, obniżenie energii, utrata zainteresowania z brakiem odczuwania radości) oraz co najmniej jeden z objawów dodatkowych. Ważne jest, aby łączna liczba objawów wynosiła minimum osiem.

Objawy te powinny teoretycznie utrzymywać się przez minimum dwa tygodnie, jednak w przypadku znacznego ich nasilenia, diagnoza może być postawiona też szybciej. Depresja o tak nasilonych objawach może uniemożliwiać wykonywanie nawet najbardziej podstawowych czynności.

Co bardzo ważne, w tym typie depresji nie są obecne objawy psychotyczne, takie jak omamy (halucynacje) ani urojenia. Omamy to fałszywe doznania, takie jak słyszenie głosów czy widzenie rzeczy, które nie mają żadnego związku z bodźcami ze świata zewnętrznego. Natomiast urojenia to trwałe, fałszywe przekonania, które nie są zgodne z rzeczywistością.

Jeżeli podczas ciężkiego epizodu depresyjnego występowałyby powyższe objawy psychotyczne, mielibyśmy do czynienia z ciężkim epizodem depresyjnym z objawami psychotycznymi, inaczej depresją psychotyczną, która jest oddzielnym typem tej choroby.

Jakie leczenie stosuje się w przypadku ciężkiej depresji?

Chociaż u lekarza pierwszego kontaktu mogą się leczyć pacjenci z lekkim czy umiarkowanym stopniem depresji, to leczenie depresji ciężkiej powinno się odbywać tylko u psychiatry. W przypadku tak zaawansowanej choroby konieczne może być również skierowanie pacjenta do szpitala psychiatrycznego.

W leczeniu depresji ciężkiej stosowane są leki przeciwdepresyjne oraz psychoterapia. Jeżeli jednak po wypróbowaniu różnych strategii farmaceutycznych u pacjenta wciąż nie widać poprawy, można zastosować leczenie elektrowstrząsami czy inne niestandardowe metody leczenia depresji, takie jak przezczaszkowa stymulacja magnetyczna serią bodźców, przezczaszkowa stymulacja prądem stałym, głęboka stymulacja mózgu czy stymulacja nerwu błędnego.

Jeżeli zaburzenia depresyjne nie uległy poprawie pomimo zastosowania dwóch leków przeciwdepresyjnych należących do dwóch różnych grup w odpowiedniej, klinicznie efektywnej dawce przez odpowiednio długi okres czasu (około 4 tygodnie), mamy do czynienia z depresją lekooporną.

Co zrobić, jeśli doświadczam objawów depresji lub mam myśli samobójcze?

Jeśli podejrzewasz u siebie depresję, skontaktuj się z lekarzem. Na wizytę u psychiatry nie potrzebujesz skierowania. Możesz skorzystać też z pomocy dostępnej przez telefon:

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (środa, czwartek 17:00-19:00) tel. 22 594 91 00, koszt zgodnie ze stawką operatora,

• Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym (poniedziałek-piątek, 14:00-22:00) tel. 116 123, bezpłatny,

• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 24 h) tel. 116 111.

Bibliografia

Portal Po Dyplomie [online], [dostęp: 10 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://podyplomie.pl/aktualnosci/04611,depresja-kiedy-wyslac-do-psychiatry#:~:text=Zgodnie%20z%20klasyfikacj%C4%85%20ICD%2D10,przez%20co%20najmniej%20dwa%20tygodnie

Portal Termedia [online], [dostęp: 10 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://www.termedia.pl/mz/Wytyczne-dla-lekarzy-rodzinnych-dotyczace-depresji,53219.html

Portal NCBI, The classification of depression and depression rating scales/questionnaires [online], [dostęp: 10 grudnia 2023], dostępny w internecie:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK82926/#:~:text=In%20ICD%E2%80%9310%20the%20patient,the%20first%20two%20(depressed%20mood