Choroba afektywna jednobiegunowa – czym jest i jak ją leczyć?

Czym jest choroba afektywna jednobiegunowa?

Choroba afektywna jednobiegunowa, określana również jako zaburzenie depresyjne nawracające lub depresja jednobiegunowa należy do grupy zaburzeń afektywnych, czyli dotyczących nastroju. Do zaburzeń afektywnych zalicza się również epizod depresji, chorobę afektywną dwubiegunową, uporczywe zaburzenia nastroju (dystymia, cyklotymia) i inne.

By rozpoznać epizod depresji, konieczne jest utrzymywanie się objawów depresji przez co najmniej 2 tygodnie. Natomiast chorobę afektywną jednobiegunową można rozpoznać, gdy wystąpiły co najmniej 2 epizody depresji i nie pojawiły się objawy manii (podwyższonego nastroju).

Czasem okazuje się, że osoba, u której zdiagnozowano zaburzenie depresyjne nawracające będzie potrzebowała zmiany rozpoznania, jeśli pojawi się u niej epizod maniakalny lub hipomaniakalny.

Mania charakteryzuje się podwyższonym nastrojem, nadpobudliwością, impulsywnością, zaburzeniami myślenia i zmniejszoną potrzebą snu, a hipomania podobnymi objawami, lecz w mniejszej ilości i z mniejszym nasileniem. W takim przypadku właściwym rozpoznaniem może okazać się choroba afektywna dwubiegunowa.

Zobacz także: Depresja dwubiegunowa - czym się charakteryzuje i jak ją leczyć?

Jakie są objawy choroby afektywnej jednobiegunowej?

Typowe objawy depresyjne to obniżenie nastroju (np. uczucie smutku, irytacji lub pustki), wyraźny spadek energii i aktywności, utrata zainteresowań oraz niemożność odczuwania przyjemności. Nastrój osoby cierpiącej jest stale obniżony, nie ulega większym wahaniom i rzadko kiedy zmienia się w reakcji na zdarzenia zewnętrzne.

W zaburzeniach depresyjnych występują także zaburzenia snu, rytmu okołodobowego i apetytu. Najczęściej najgorsze samopoczucie ujawnia się rano, przy czym niektórzy mogą budzić się o wiele wcześniej niż zwykle. Czasem bywa jednak odwrotnie: występuje nadmierna senność i problemy z wybudzeniem.

Typowe są trudności z koncentracją, uczucie zmęczenia nawet po małym wysiłku oraz spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe. Możliwe są również osłabienie popędu seksualnego, zaburzenia cyklu miesiączkowego u kobiet i trudności nawet z zachowaniem podstawowej higieny.

Nawet przy łagodniejszych postaciach depresji często pojawiają się poczucie braku własnej wartości i nieuzasadnione poczucie winy. Do symptomów depresyjnych zalicza się także myśli samobójcze, a czasem nawet zamiary i tendencje do targnięcia się na własne życie.

Jaki jest przebieg choroby afektywnej jednobiegunowej?

Szczyt zachorowania na depresję jednobiegunową przypada na 30-40 rok życia, a częściej chorują kobiety. Długość trwania epizodu depresyjnego w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej wynosi przeciętnie 6 miesięcy. Rzadko zdarza się, aby wystąpił tylko jeden taki epizod w życiu. Możliwe jest nawet wystąpienie drugiego epizodu dopiero po 20-30 latach.

Typowe jednak w zaburzeniach depresyjnych nawracających jest wystąpienie kilku epizodów w życiu, przy czym każdy z nich zwiększa ryzyko wystąpienia kolejnego. Po epizodzie depresyjnym może dojść do remisji lub rozwoju dystymii, którą również charakteryzują objawy depresyjne, lecz o mniejszym nasileniu.

W trakcie remisji pacjent może zarówno nie prezentować żadnych objawów depresji, jak i mieć objawy rezydualne (resztkowe). Obecność objawów rezydualnych wiąże się z gorszym rokowaniem, większym ryzykiem nawrotu, przewlekłości przebiegu i samobójstwa.

O depresji przewlekłej mówimy, gdy długość epizodu wynosi co najmniej 2 lata.

Jakie są przyczyny choroby afektywnej jednobiegunowej?

Nawracające zaburzenia depresyjne mogą mieć wiele przyczyn wzajemnie się uzupełniających. Rolę odgrywają między innymi:

• dysfunkcje w zakresie neuroprzekaźnictwa serotoninergicznego, noradrenergicznego, dopaminergicznego, acetylocholinergicznego;

• długotrwała aktywacja osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (nazywana też osią stresu) i związany z tym zwiększony poziom kortyzolu oraz inne zaburzenia hormonalne;

• zmiany strukturalne w mózgu, zwłaszcza w obrębie hipokampa, ciał migdałowatych i kory przedczołowej;

• obecność procesu zapalnego i aktywacja układu odpornościowego;

• czynniki psychologiczne, osobowościowe i społeczne;

• negatywne doświadczenia życiowe - traumy, zarówno pojedyncze, niespodziewane stresory, jak i przedłużający się stres;

• czynniki genetyczne (w mniejszym stopniu niż w przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej).

Jak wygląda diagnostyka choroby afektywnej jednobiegunowej?

Diagnoza depresji jest ustalana przez lekarza – typowo psychiatrę – w oparciu o dokładny wywiad z pacjentem. Konieczne jest także wykluczenie chorób somatycznych, które mogą powodować podobne objawy lub występować jednocześnie, takich jak na przykład niedoczynność tarczycy. W tym celu lekarz może zlecić wykonanie badań dodatkowych.

Pomocne w przesiewowej diagnostyce i ocenie nasilenia objawów jest wykorzystanie skal i kwestionariuszy. Niektóre z nich są również wykorzystywane w monitorowaniu zmian oraz odpowiedzi na leczenie u pacjenta.

Lekarz może rozpocząć diagnostykę od dwóch pytań przesiewowych:

1. Czy w ciągu ostatniego miesiąca często dokuczało Pani/Panu przygnębienie lub poczucie beznadziejności?

2. Czy w ciągu ostatniego miesiąca często dokuczała Pani/Panu utrata zainteresowań wykonywaniem różnych czynności lub utrata odczuwania przyjemności z ich wykonywania?

Pozytywna odpowiedź już na jedno z tych pytań ma wysoką czułość w wykrywaniu epizodu depresyjnego.

Równie ważna jest diagnostyka różnicowa mająca na celu wykluczenie innych zaburzeń psychicznych, takich jak na przykład choroba afektywna dwubiegunowa.

Jak wygląda leczenie choroby afektywnej jednobiegunowej?

W terapii zaburzeń depresyjnych nawracających stosuje się zarówno postępowanie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne.

Farmakoterapia

Spośród leków pierwszego wyboru w chorobie afektywnej jednobiegunowej najczęściej stosowane są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny – SSRI (np. fluoksetyna, citalopram) i selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny – SNRI (np. duloksetyna, wenlafaksyna). Przykładami leków z tych grup są Asertin, Dulsevia i Efectin ER.

Leki przeciwdepresyjne pierwszego wyboru to także inne substancje działające na przekaźnictwo głównie serotoninergiczne, noradrenergiczne i dopaminergiczne jak trazodon, bupropion, mirtazapina, mianseryna, wortioksetyna i agomelatyna.

Do leków drugiego wyboru zaliczamy trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – TLPD (np. klomipramina, amitryptylina) i reboksetyna z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego noradrenaliny. TLPD są skuteczne w leczeniu depresji i były kiedyś główną grupą stosowaną w tym wskazaniu, lecz ze względu na liczne działania niepożądane straciły na znaczeniu po wprowadzeniu SSRI.

Właściwy dla danego pacjenta lek dobiera lekarz. Uwzględnia przede wszystkim profil objawów pacjenta, współchorobowość i przeciwwskazania. Po dostosowaniu dawkowania efekt przeciwdepresyjny pojawia się po 2-4 tygodniach. Jeżeli po 4-8 tygodniach nie ma poprawy lekarz może zadecydować o zmianie leku na inny.

Po osiągnięciu remisji pierwszego epizodu w życiu, farmakoterapię kontynuuje się przez co najmniej 6 miesięcy, a jeżeli ryzyko nawrotu określa się jako wysokie – ponad 12 miesięcy, a w niektórych przypadkach bezterminowo. Czynnikami ryzyka kolejnych epizodów depresji są m.in. częste, nawracające epizody depresji, duże nasilenie objawów, przewlekły przebieg i objawy rezydualne.

Drugi epizod depresji w życiu leczy się 24–36 miesięcy po uzyskaniu remisji, a trzeci niejednokrotnie bezterminowo.

Metody niefarmakologiczne

Niefarmakologiczne metody leczenia w chorobie afektywnej jednobiegunowej obejmują:

• psychoterapię,

• terapię elektrowstrząsową,

• fototerapię,

• deprywację snu

• metody zabiegowe.

Psychoterapia, szczególnie nurt poznawczy, jest powszechnie zalecana dla wszystkich pacjentów.

Terapia elektrowstrząsowa jest wykorzystywana w ciężkich przypadkach depresji, lekoopornej i psychotycznej.

Fototerapia, czyli leczenie światłem, wykorzystywana jest głównie w depresji sezonowej.

Deprywacja snu może przynieść szybką, ale krótkotrwałą poprawę. Metody zabiegowe, takie jak przezczaszkowa stymulacja magnetyczna, stymulacja nerwu błędnego czy głęboka stymulacja mózgu, są obecnie poddawane badaniom.

Co zrobić, jeśli podejrzewam u siebie depresję?

Jeśli podejrzewasz u siebie depresję, skontaktuj się z lekarzem. Na wizytę u psychiatry nie potrzebujesz skierowania. Możesz skorzystać też z pomocy dostępnej przez telefon:

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (środa, czwartek 17:00-19:00) tel. 22 594 91 00, koszt zgodnie ze stawką operatora,

• Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym (poniedziałek-piątek, 14:00-22:00) tel. 116 123, bezpłatny,

• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 24 h) tel. 116 111.

Bibliografia

Marek Jarema Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny

Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2016

Piotr Gałecki, Agata Szulc Psychiatria. Rozpoznania według ICD-11

Edra Urban & Partner, Wrocław 2023

Ferensztajn, E., Remlinger-Molenda, A., Rybakowski, J. (2014). Etapy przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej. Psychiatria Polska, 48(6), 1127-1141.

https://doi.org/10.12740/PP/24239

Samochowiec J. et al. Leczenie farmakologiczne epizodu depresji i zaburzeń depresyjnych nawracających - wytyczne Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego i Konsultanta krajowego ds. Psychiatrii Dorosłych, Psychiatr. Pol. 2021; 55(2): 235–259 :

https://doi.org/10.12740/PP/OnlineFirst/132496

Andrzej Kokoszka Zaburzenia depresyjne, artykuł dostępny w internecie [dostęp 27.11.2023]

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.21.3.