Ból głowy - przyczyny, objawy, leczenie. Jak walczyć z bólem głowy?

Spis treści

Rodzaje bólów głowy

Etiologia oraz charakter bólu głowy są bardzo zróżnicowane. Może być on pierwotny, czyli samoistny, występujący mimo braku zmian strukturalnych w mózgu lub znacznie rzadziej wtórny, będący objawem różnych patologii np.: chorób zapalnych, chorób naczyniowych, nadciśnienia, nowotworów OUN, urazów, zatruć czy infekcji.

Ze względu na szeroki wachlarz przyczyn bólu głowy, bardzo ważne jest, aby być w stanie odróżnić łagodne schorzenia od poważnych stanów zagrożenia życia. Jest to możliwe między innymi przez dokładne porównanie lokalizacji, nasilenia i charakteru bólu.

Ból z tyłu głowy

Potylica to obszar, w którym bardzo często pojawiają się różnego rodzaju dolegliwości bólowe. Mogą być one spowodowane przez wiele czynników, między innymi:

nadciśnienie tętnicze krwi - powoduje pulsujący ból opisywany przez pacjentów jako ucisk, nasilający się pod wpływem wysiłku i współwystępujący z zawrotami głowy i szumami usznymi;
choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa w odcinku szyjnym - zmienione morfologicznie kręgi uciskają na okoliczne nerwy i rdzeń kręgowy, wywołując objawy bólowe często jednostronne o tępym, głębokim i kłującym charakterze, który często rozpoczyna się w okolicy szyjnej kręgosłupa i promieniuje do potylicy, barku oraz ramienia;
neuralgia potyliczna - obejmuje zazwyczaj jednostronne, napadowe ostre i krótkotrwałe epizody bólu potylicy, mogące promieniować do karku. Mogą być wywoływane przez czesanie włosów, poruszanie szyją czy ubieranie nakrycia głowy;

Pacjenci często szukają pomocy lekarskiej w przypadku bólu potylicy współwystępującego z bólem karku. Chorzy są zazwyczaj przemęczeni dokuczliwymi dolegliwościami oraz zaniepokojeni dużym obszarem bólu. Zwykle takie objawy sugerują zwyrodnienie kręgosłupa lub neuralgię potyliczną.

Ból głowy z przodu

Okolica czołowa to kolejny obszar bardzo często atakowany przez ból. Przyczyny bólu głowy w okolicy czołowej są zróżnicowane, jednak do najczęstszych z nich należą:

zmęczenie wzroku - ból z przodu głowy spowodowany długim wytężaniem wzroku. Najczęściej występuje po długotrwałym czytaniu lub korzystaniu z komputera. Jest zazwyczaj obustronny, ma uciskający charakter i niewielkie nasilenie;
zapalenie zatok - ucisk z przodu głowy, często promieniujący do okolicy szczękowej, nasilający się podczas pochylania głowy. Współwystępuje z katarem i gorączką oraz objawami infekcji;
zapalenie tętnicy skroniowej - ból zazwyczaj jest jednostronny, najbardziej nasilony w okolicy skroniowej i narasta w ciągu kilku tygodni. Towarzyszy mu nadwrażliwość skóry czaszki na dotyk, szczególnie dokuczająca podczas spania na chorej części głowy, noszenia nakrycia głowy i badania palpacyjnego;
neuralgia nerwu trójdzielnego - bardzo silny, napadowy ból głowy, trwający od kilku sekund do maksymalnie 2 minut, promieniujący wzdłuż szczękowej i żuchwowej gałęzi nerwu trójdzielnego. Występuje zazwyczaj bez uchwytnej przyczyny, ale może być wtórny do innych chorób m.in.:guza mózgu, stanu zapalnego, choroby demielinizacyjnej czy półpaśca. Ma on piekący, kłujący lub palący charakter i bardzo duże nasilenie;
klasterowy ból głowy - bardzo silny, nagły i szybko narastający jednostronny ból głowy, w okolicy oczodołu i policzka, mogący promieniować do ucha lub potylicy. Towarzyszą mu jednostronne objawy wegetatywne takie jak: zaczerwienienie spojówki, łzawienie oka, zaczerwienienie lub obrzęk połowy twarzy, opadnięcie powieki, zwężenie źrenicy, potliwość twarzy, uczucie zatkania jednego otworu nosowego. Napady bólu są nawracające, występują od 1 do 8 razy dziennie i mogą trwać od kilkunastu minut do kilku godzin. Bóle występują codziennie przed kilka tygodni (klaster), a potem ustępują na minimum miesiąc.

Bardzo częstymi przyczynami bólu z przodu głowy są także migrena oraz napięciowy ból głowy, które ze względu na swoją powszechność zostaną omówione w osobnych rozdziałach.

Pulsujący ból głowy

Pulsujący ból głowy, często bywa opisywany także jako tętniący lub kłujący. Ze względu na swój niepokojący charakter, często skłania on pacjentów do szukania pomocy lekarskiej.

Jego przyczyny są bardzo zróżnicowane. Ważne jest zatem, aby być w stanie rozróżnić przyczyny potencjalnie zagrażające zdrowiu lub życiu. Pulsujący ból głowy może sugerować:

zapalenie ucha środkowego - głęboko zlokalizowany, pulsujący ból zlokalizowany za uchem, nasilający się pod wpływem drażnienia okolicy zausznej, który może współwystępować z gorączką, nudnościami i wymiotami oraz powiększeniem węzłów chłonnych;
zapalenie zatok - pulsujący ból z przodu głowy, często promieniujący do okolicy szczękowej, nasilający się przy pochylaniu głowy. Współwystępuje z katarem i gorączką oraz objawami infekcji;
krwotok podpajęczynówkowy - nagły, silny i często pulsujący ból głowy, najczęściej w okolicy potylicznej, opisywany jako najgorszy ból w życiu. Stanowi on bezpośrednie zagrożenie życia i wymaga pilnej interwencji lekarskiej;
łagodny wysiłkowy ból głowy - obustronny, pulsujący ból w okolicy czołowej lub potylicznej, trwający od 5 minut do 24 godzin po wysiłku fizycznym;
migrena.

Ból migrenowy

Migrena to jeden z najczęstszych pierwotnych bólów głowy. W Polsce choruje na nią około 10% społeczeństwa, w tym około trzy razy więcej kobiet niż mężczyzn.

Migrenowy ból głowy ma napadowy, silny, pulsujący i nawracający charakter. Ból umiejscowiony jest zazwyczaj z jednej strony głowy i nasila się przy aktywności fizycznej. Często towarzyszą mu nudności, wymioty oraz nadwrażliwość na światło, hałas lub zapachy. Migrena trwa od 4 do 72 godzin.

Charakterystycznym objawem migreny, który występuje tylko w części przypadków, jest tzw. aura, czyli występowanie dodatkowych objawów neurologicznych przed wystąpieniem bólu głowy lub na początku jego trwania.

Objawy te są odwracalne i mogą obejmować: zaburzenia widzenia (migające mroczki lub zamazanie oraz deformacja obrazu), drętwienia, osłabienie połowy ciała, zawroty głowy oraz zaburzenia mówienia. Aura znika zazwyczaj w przeciągu kilku minut do godziny, ale czasem może utrzymywać się do 24 godzin.

Napady migreny występują zazwyczaj spontanicznie, ale mogą być sprowokowane przez czynniki zewnętrzne takie jak: zmiana pogody, zaburzenia snu, niektóre produkty spożywcze (np. czekolada, sery, czerwone wino, pomidory, orzechy), leki (np. dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna) czy alkohol.

Napad migrenowy może być poprzedzony tak zwanymi objawami prodromalnymi, czyli nietypowymi dolegliwościami np. zaburzeniami łaknienia, zwiększonym pragnieniem, apatią, obniżeniem nastroju czy pobudzeniem. Objawy prodromalne pomagają przewidzieć pojawienie się napadu i umożliwić odpowiednio szybkie wdrążenie leczenia przeciwbólowego, co w przypadku migreny ma kluczowe znaczenie.

Napięciowe bóle głowy

Ból głowy o typie napięciowym to najczęstszy rodzaj bólu głowy. Choruje na niego aż od 20 do 40% społeczeństwa, a liczba ta może być niedoszacowana ze względu na niecharakterystyczne objawy bólu.

Jest on tępy, ściskający, rozpierający i ma umiarkowane nasilenie. W 90% przypadków występuje obustronnie, zazwyczaj w okolicy czołowej, skroniowej, ciemieniowej oraz nieraz potylicznej. Charakterystyczną cechą jest fakt, że ból narasta w ciągu dnia i nie nasila się w trakcie wysiłku fizycznego. U części chorych można zaobserwować także nadmierne napięcie mięśni czepca, karku oraz szyi.

Pacjenci cierpiący na przewlekłe bóle głowy skarżą się na mdłości oraz obniżony nastrój i lęk. Napięciowe bóle głowy pojawiają się zazwyczaj bez przyczyny, lecz w niektórych przypadkach mogą być prowokowane przez przegrzanie, głód, niedobór snu, palenie tytoniu i zmiany pogody.

e-Recepta online 49.99 ZŁ

Leki na potencje, leki stałe, antykoncepcja stała, przedłużenie terapii w chorobach przewlekłych.

Czas realizacji do 1 godziny roboczej*

Rozpocznij konsultację >

Antykoncepcja awaryjna 59.99 ZŁ

Tabletka 'po', tabletka dzień po, tabletka do 72h, pigułka po.

Czas realizacji do 1 godziny roboczej*

Rozpocznij konsultację >

Co zrobić w razie wystąpienia bólu głowy?

Często zdarza się, że w przebiegu bólu głowy pacjenci stają się bezradni, a bóle negatywnie wpływają na ich codzienne funkcjonowanie. W przypadku, gdy objawy bólowe są bardzo nasilone, a pacjent nie jest w stanie sobie z nimi samodzielnie poradzić, warto sięgnąć po pomoc lekarza.

W pierwszej kolejności warto udać się na wizytę do lekarza rodzinnego, który będzie w stanie wykluczyć ewentualne objawy alarmowe (sugerujące groźne podłoże chorobowe bólu) oraz skierować pacjenta na ewentualną dalszą diagnostykę lub leczenie u innego specjalisty.

Lekarzami, którzy specjalizują się w bólach głowy, takich jak migrena czy neuralgie, są neurolodzy i to zazwyczaj oni przejmują pacjentów po wstępnej diagnostyce przeprowadzonej przez lekarza rodzinnego.

Jeżeli pacjent zauważy u siebie wystąpienie objawów alarmowych, mogących sugerować poważne zagrożenie zdrowia lub życia, powinien niezwłocznie udać się na najbliższy Szpitalny Oddział Ratunkowy. Do objawów alarmowych bólu głowy należą:

nagły początek;
bardzo duże nasilenie bólu;
narastający charakter bólu;
współwystępowanie objawów oponowych;
współwystępowanie nudności i wymiotów;
występowanie bólu wcześnie rano lub budzenie się z bólem głowy i z wymiotami;
współwystępowanie innych objawów neurologicznych np. niedowładów, zaburzeń mowy, zaburzeń koordynacji ruchowej;
nasilanie się bólu głowy w trakcie wysiłku fizycznego;
towarzyszące bólowi zaburzenia świadomości, zaburzenia poznawcze lub zaburzenia pamięci;
zaburzenia widzenia;
gorączka i sztywność karku;
zależność bólu od pozycji.

Uwaga, to nie jest porada medyczna i artykuł nie zastąpi ci konsultacji lekarskiej. Warto skonsultować swoje objawy z lekarzem. Serwis erecept.pl oferuje konsultacje medyczne bez wychodzenia z domu.

Leki na bóle głowy na receptę

Leczenie bólu głowy jest bardzo zróżnicowane i w dużej mierze zależy od przyczyny bólu.

Leki na ostry ból

Trudne jest skuteczne leczenie ostrego bólu głowy, gdy nie znamy jego przyczyny. Powinniśmy zawsze dążyć do ustalenia źródła ostrego bólu, aby być w stanie go efektywnie leczyć.

W sytuacjach, gdy ustalenie źródła oraz rodzaju bólu jest niemożliwe, można spróbować leczyć go empirycznie za pomocą sprawdzonych leków przeciwbólowych, takich jak:

paracetamol, np. Apap;
metamizol, np. Pyralgina;
niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Leki na ból migrenowy

Profilaktyka migreny jest szczególnie ważna u pacjentów, których napady są częste i oporne na leczenie doraźne. Pierwszy rzut zapobiegawczego leczenia migreny obejmuje:

β-adrenolityki: - metoprolol 50–200 mg/dobę, np. Metoprolol Biofarm ZK

- propranolol 40–240 mg/dobę, np. Propranolol Accord

antagoniści wapnia: flunaryzyna 5-10 mg/dobę, np. Flunarizinum WZF
leki przeciwpadaczkowe: - kwas walproinowy 500–1800 mg/dobę, np. Convulex
- topiramat 25–100 mg/dobę, np. Epitoram

W profilaktyce migreny można stosować także botoks. Metoda ta polega na wstrzyknięciu toksyny botulinowej w mięśnie czoła, skroni, szyi oraz tylnej części głowy, co wywołuje ich rozluźnienie. Skutkuje to zanikiem ucisku na nerwy odpowiadające za występowanie bólów migrenowych.

Leki na napad migreny

Napad migreny wymaga szybkiej interwencji ze względu na swój uciążliwy charakter. Im szybciej podamy lek, tym większa jest jego skuteczność. Wybór leku zależy głównie od nasilenia objawów, jednak uważa się, że najskuteczniejsze w tym wskazaniu są tryptany.

Tryptany to grupa leków przeciwbólowych działających na receptor 5HT1. Wynikiem tego działania jest skurcz naczyń wewnątrzczaszkowych, które w migrenie są patologicznie poszerzone, co przywraca prawidłowy przepływ krwi. Drugim mechanizmem działania jest blokowanie uwalniania prozapalnych neuroprzekaźników w przestrzeni okołonaczyniowej.

Przykładem leku o tym sposobie działania jest sumatryptan, dostępny pod nazwą handlową Frimig, stosowany w dawce 50–100 mg. Wadą tryptanów jest ich wysoka cena - lek ten kosztuje około 7 zł za tabletkę.

W ostatnim czasie na rynku pojawiły się nowe leki, będące alternatywą dla tryptanów - gepanty (odwracalni antagoniści receptora CGRP). W odróżnieniu od tryptanów nie obkurczają one naczyń i mogą być stosowane u osób z przeciwskazaniami do stosowania tryptanów lub u pacjentów nieuzyskujących po nich zadowalających efektów. Gepanty mogą być używane zarówno w profilaktyce, jak i w przerywaniu ataków migreny. Niestety ich ogromną wadą jest cena - preparat Vydura kosztuje ponad 150 zł za opakowanie zawierające 2 sztuki liofilizatu.

Pomocniczo można stosować także słabsze leki, m.in.:

paracetamol w dawce 1000 mg doustnie lub doodbytniczo, np. Apap;
kwas acetylosalicylowy w dawce 1000 mg doustnie, np. Aspiryna;
metamizol w dawce 1000 mg, np. Pyralgina;
leki przeciwwymiotne- metoklopramid w dawce 20 mg , np Metoclopramidum Polpharma Stosowane są one w celu zarówno opanowania nudności i wymiotów towarzyszących bólowi głowy, jak i lepszego wchłaniania się leków przeciwbólowych;
ergotamina w dawce 2 mg doustnie, np Ergotaminum Filofarm;
liczne niesteroidowe leki przeciwzapalne

Leki na klasterowy ból głowy

Leczenie klasterowego bólu głowy obejmuje przerwanie pojedynczego napadu, przerwanie klasteru oraz leczenie profilaktyczne.

W celu zatrzymania pojedynczego napadu stosuje się wdychanie czystego tlenu w dawce 7l/min przez 15 minut oraz podskórne podanie sumatryptanu w dawce 6 mg.

Przerwanie klasteru polega na zastosowaniu deksametazonu. Początkowo lek podaje się w dawce 16mg na dobę przez kilka dni, a następnie stopniowo zmniejsza się dzienną dawkę.

Leczenie profilaktyczne klasterowego bólu głowy obejmuje:

kwas walproinowy w dawce 600-1800 mg na dobę, np. Convulex;
werapamil w dawce 320-480 mg na dobę, np. Isoptin;
węglan litu 100mg na dobę, np. Lithium Carbonicum GSK.

Receptę na leki na różne bóle głowy można uzyskać za pomocą konsultacji lekarskiej na erecept.pl.

Bóle głowy u dzieci

Ból głowy to objaw coraz częściej zgłaszany przez dzieci i młodzież. Na szczęście większość przypadków bólu głowy u dzieci ma charakter łagodny i jedynie niewielki odsetek wymaga specjalistycznego leczenia.

Dzieci zazwyczaj cierpią na ból typu napięciowego oraz migrenę. Nie można jednak wykluczyć możliwości, że bóle mają charakter wtórny do groźnych chorób takich jak: guzy mózgu, zatrucia, wodogłowie, idiopatyczne nadciśnienie wewnątrzczaszkowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zakażenie.

Ważne jest zatem, aby w przypadku wystąpienia bólu głowy u dziecka być w stanie wykluczyć jego groźne przyczyny. Niezbędne jest w tym celu przeprowadzenie wnikliwego wywiadu oraz porządnego badania fizykalnego z pełnym badaniem neurologicznym.

Leczenie bólu u dzieci jest różne w zależności od wieku chorego. Małym dzieciom można bezpiecznie podać paracetamol oraz ibuprofen. U starszych dzieci można sięgnąć po silniejsze leki, ale wybór jest znacznie mniejszy niż u dorosłych.

Jedynym lekiem z grupy tryptanów, który uzyskał pozytywną rekomendację American Academy of Neurology w terapii napadu migreny u dzieci to sumatryptan w postaci donosowej.

Ból głowy w ciąży

Szczególną grupą chorych, którzy zawsze powinni być traktowani z wyjątkową ostrożnością i starannością, są pacjentki ciężarne. Bóle głowy w ciąży są zazwyczaj niegroźne i aż w 90% spowodowane są migreną lub napięciem.

Niestety, pacjentki w ciąży obciążone są ryzykiem wystąpienia także bardzo groźnych chorób, które manifestują się bólem głowy np. rzucawką czy zakrzepicą naczyń żylnych mózgu. Schorzenia te potencjalnie zagrażają życiu matki i płodu oraz powinny być szybko diagnozowane i leczone.

Charakterystyczne choroby kobiet w ciąży

Stan przedrzucawkowy

Stan przedrzucawkowy to wywołany nieprawidłową czynnością lub zaburzeniami czynności łożyska stan zagrażający życiu matki i płodu, często objawiający się bólem głowy.

Oprócz bólu głowy, stan przedrzucawkowy objawia się jako podwyższone ciśnienie krwi - powyżej 140/90 mm Hg stwierdzone po 20. tygodniu ciąży u kobiet z poprzednio prawidłowym ciśnieniem, białkomocz (powyżej 0,3 g białka w 24-godzinnej zbiórce moczu) oraz cechy zagrożenia dobrostanu matki lub płodu.

Ból głowy w stanie przedrzucawkowym jest zazwyczaj obustronny, pulsujący i nasila się podczas aktywności fizycznej. Występuje on w korelacji czasowej ze stanem przedrzucawkowym, zaostrza się jednocześnie z nasileniem stanu przedrzucawkowego oraz poprawia się wraz z jego ustąpieniem.

Zakrzepica naczyń żylnych mózgu

Ze względu na zmiany hormonalne zachodzące w okresie ciąży, które działają pro-zakrzepowo, kobiety ciężarne mają podwyższone ryzyko zachorowania na zakrzepicę, w tym szczególnie groźną jej odmianę: zakrzepicę naczyń żylnych mózgu. Ryzyko zachorowania na zakrzepicę potęgowane jest nie tylko przez zmiany hormonalne, ale również przez cięcie cesarskie, zakażenie, wymioty i niedokrwistość, a swoje maksimum osiąga w III trymestrze oraz w takcie i 4 tygodnie po porodzie.

Ból głowy w tym schorzeniu ma zazwyczaj ostry początek, jest ciągły i dobrze zlokalizowany o umiarkowanym lub ciężkim nasileniu. Objawy dodatkowe występujące w tym schorzeniu to: obrzęk tarczy nerwu wzrokowego, ogniskowe deficyty neurologiczne, zaburzenia świadomości, drgawki, objawy uszkodzenia nerwów czaszkowych oraz psychozy.

Dolegliwość ta jest leczona przeciwkrzepliwe z zastosowaniem heparyny drobnocząsteczkowej przez 6 miesięcy lub za pomocą inwazyjnego leczenia wewnątrznaczyniowego.

Leczenie bólu głowy w ciąży

Wiele leków przeciwbólowych ma udowodnione szkodliwe działanie na płód, szczególnie w trakcie pierwszego trymestru. Bezwzględnie przeciwwskazane w ciąży są przede wszystkim leki opioidowe, które mogą prowadzić do obumarcia płodu. Ponadto u kobiet ciężarnych nie zaleca się stosowania leków z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

Lekiem przeciwbólowym z wyboru w trakcie ciąży jest paracetamol. Pacjentki powinny stosować najmniejszą skuteczną dawkę leku oraz używać go tylko, jeśli jest to absolutnie konieczne.

Ze względu na fakt, że każdy lek stosowany przez matkę przenika przez łożysko i oddziałuje na płód, kobiety w ciąży nie powinny podejmować leczenia bólu na własną rękę, a zastosowanie jakiejkolwiek farmakoterapii powinno być odpowiednio skonsultowane z lekarzem.

Ból szyi i karku

Ból szyi i karku to bardzo częsta dolegliwość, która czasami może współwystępować z bólem głowy. Do sytuacji, w których ból szyi i karku występuje jednocześnie z bólem głowy należą głównie:

procesy zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego - zniszczone kręgi mogą uciskać na okoliczne nerwy i rdzeń kręgowy, powodując bóle szyi promieniujące wzdłuż nerwów do okolicy głowy;
napięcie mięśni szyi - występuje w skutek długotrwałego przebywania w pozycji siedzącej, przyjmowania niewłaściwej pozycji ciała podczas snu oraz przewlekłego stresu. Napięcie to często występuje także w mięśniach głowy m.in. w żwaczach, powodując jednoczesny ból głowy;
zapalenie opon mózgowo rdzeniowych - wywołuje silny ból głowy oraz sztywność i ból karku;
zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego - bólu stawu może promieniować w okolice szyi, a nawet pleców.

Leczenie bólu szyi i karku współwystępującego z bólem głowy jest zróżnicowane w zależności od źródła problemu. W przypadku bólów napięciowych przydatne są ćwiczenia fizjoterapeutyczne, wdrożenie aktywności fizycznej i zwrócenie uwagi na ergonomię postawy ciała.

W leczeniu farmakologicznym bólu szyi i głowy można wdrążyć niesteroidowe leki przeciwzapalne w postaci tabletek lub maści oraz rozgrzewające kompresy. Przypadki procesów zwyrodnieniowych mogą wymagać interwencji neurochirurga.