Depresja poporodowa: Przyczyny, objawy i leczenie depresji po ciąży

Czym jest depresja poporodowa?

Depresja poporodowa (z języka angielskiego postpartum depression) zalicza się do zaburzeń psychicznych. Depresja poporodowa pojawia się u kobiet wkrótce po narodzinach dziecka, w ciągu kilkunastu dni po porodzie. Zazwyczaj dzieje się to w ciągu 4-6 tygodni, kiedy młoda mama musi mierzyć się z nowymi obowiązkami. Może stać się smutna i przygnębiona. Kobieta z depresją w większości przypadków traci zainteresowanie opieką nad dzieckiem i innymi obowiązkami związanymi z macierzyństwem, odczuwa poczucie winy czy ma negatywny obraz siebie w roli mamy. Nie ma oczywistej przyczyny pojawienia się tej choroby, o czym więcej poniżej.

Jakie są przyczyny depresji poporodowej?

Przyczyny depresji poporodowej są złożone i trudne do konkretnego określenia, co zależy od indywidualnych uwarunkowań pacjentki. Często nie ma żadnej konkretnej genezy. Wśród przyczyn znajdują się m.in. podłoże genetyczne - jeżeli w rodzinie występowała tego rodzaju depresja, np. chorowała matka młodej mamy, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że zachoruje na nią również córka. Depresja poporodowa nie musi pojawiać się w pierwszych miesiącach po urodzeniu dziecku. Bywa, że występuję po roku od porodu.

Zmiany hormonalne

Do jednych z głównych przyczyn wystąpienia depresji poporodowej zalicza się gwałtowny spadek stężenia żeńskich hormonów po porodzie, w tym poziomu estrogenu i progesteronu we krwi, co może powodować osłabienie nastroju. Natomiast poziom prolaktyny (hormon laktotropowy odpowiedzialny za produkcję pokarmu) wzrasta, co w konsekwencji może wywoływać problemy z karmieniem piersią, np. mlekotok.

Ponadto badania wykazały, że u niektórych kobiet pod koniec ciąży lub po porodzie spada poziom oksytocyny (tzw. hormon miłości i zaufania), co ma wpływ na rozwój depresji u młodych matek.

Przyczyny depresji poporodowej

Wśród czynników ryzyka wystąpienia depresji po porodzie wymienia się: zmiany hormonalne, trauma po przebytych wydarzeniach i stres, epizody depresyjne w przeszłości (wcześniejsze epizody zaburzeń nastroju, zaburzeń lękowych lub snu), pojawienie się powikłań po ciąży i porodzie, czynniki psychospołeczne (o czym poniżej), tendencje osobowościowe, zaburzenia poporodowe w wywiadzie, silny i przedłużony smutek poporodowy (tzw. baby blues). poporodowa hipomania (najsilniejszy z czynników, który charakteryzuje nadmierna ekstaza), problemy zdrowotne u siebie i/lub nowo narodzonego dziecka.

Czynniki społeczne i środowiskowe

Eksperci wskazują, że u przyczyn tego rodzaju depresji mogą leżeć także nieplanowane zajście w ciążę czy traumatyczne wspomnienia ze szpitala (np. nieodpowiednie czy aroganckie zachowanie personelu, trudny przebieg porodu). Istnieją przesłanki, że kobiety, które musiały przejść poród przez nieplanowane cesarskie cięcie, mają większe ryzyko, aby zachorować na depresję poporodową (związane jest to ze stresującym wydarzeniem). Na niekorzyść działają również takie czynniki jak brak wsparcia ze strony bliskich czy kłótnie np. z matką, konflikty z partnerem (lub brak jego obecności).

Jak objawia się depresja poporodowa?

Depresja po ciąży przypomina inne epizody depresji. Objawami depresji poporodowej są objawy emocjonalne, fizyczne oraz szczególnie objawy związane z opieką nad dzieckiem.

Objawy emocjonalne

Przy depresji porodowej pojawią się przede wszystkim objawy emocjonalne: obsesyjne, powracające myśli i obawy, np. nie wiem, czy jestem w stanie dobrze zaopiekować się swoim dzieckiem, stres i strach przed kontaktem z niemowlęciem, obarczanie się winą i uczucie bezradności, zaburzenia lękowe - długotrwałe uczucie lęku, a nawet napady paniki, huśtawka nastrojów - od euforii po smutek, poczucie winy, samotności i niezrozumienia, myśli samobójcze, trudności w okazywaniu uczuć, a nawet anhedonia - brak lub utrata zdolności odczuwania przyjemności, obniżenie nastroju objawiające się m.in. przygnębieniem.

Objawy fizyczne

Przy tej chorobie występują: płaczliwość, rozdrażnienie, uporczywe zmęczenie fizyczne i psychiczne objawiające się m.in. bezsennością, problemami z pamięcią, koncentracją czy dolegliwościami somatycznymi, brak lub wzmożony apetyt.

Objawy związane z opieką nad dzieckiem

Depresja po porodzie w głównej mierze ma swoje podłoże w objawach związanych z opieką nad niemowlęciem. Należą do nich: lęk przed opieką (strach przed zrobieniem krzywdy), obwinianie się o bycie złą matką, niepokój o zdrowie dziecka i własne zahaczające o hipochondrię. Co więcej, młode mamy w depresji boją się kontaktu z dzieckiem z uwagi na natłok negatywnych myśli, pojawiają się także trudności w opiece, które wydają się nie do pokonania.

Jakie są skutki depresji poporodowej?

Skutki depresji są rozległe i mają wpływ na matkę, dziecko, a nawet ich otoczenie - ojca dziecka czy najbliższą rodzinę.

Wpływ na matkę

Bycie matką to ogromne wyzwanie w życiu kobiety. Depresja poporodowa może pojawić się tuż po porodzie. Ma największy wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne pacjentki. Nieleczona choroba może przynieść poważne skutki, dlatego tak ważne jest wczesne jej rozpoznanie. Ciężkie przypadki depresji poporodowej mogą być przyczyną samobójstwa.

Depresja poporodowa często się powtarza. Jeżeli kobieta zachorowała po narodzinach dziecka, to jest wysokie prawdopodobieństwo (ryzyko to 30-50 procent), że pojawi się depresja poporodowa po kolejnych porodach. U kobiet chorujących na depresję poporodową istnieje zwiększone ryzyko rozwoju depresji nawracającej lub choroba afektywna dwubiegunowa (depresja dwubiegunowa).

Inne zaburzenia nastroju związane z okresem poporodowym

U mniej niż 1 proc. kobiet po porodzie może pojawić się psychoza poporodowa. To niebezpieczny epizod psychozy, przy którym konieczna jest interwencja lekarza. Może doprowadzić do samobójstwa i dzieciobójstwa. Osoby z zaburzeniami afektywno dwubiegunowymi są szczególnie narażone na psychozę poporodową. Objawy to m.in. drażliwość, natrętne myśli wyrządzenia krzywdy dziecku czy pobudzenie.

Badania pokazują, że ok. 10-20 proc. kobiet po porodzie boryka się z hipomanią poporodową. Można powiedzieć, że to ponadnormatywna euforia. Najczęściej pojawia się już w pierwszej dobie po narodzinach dziecka. Objawia się nienaturalną radością, nadmiarem energii, słowotokiem, zmniejszoną potrzebą snu, problemami z koncentracją, wielością pomysłów. Stan hipomanii poporodowej jest krótkotrwały, zazwyczaj sama ustępuje i nie wymaga leczenia. Jeśli jednak nadmierna ekstaza nie mija, warto udać się do specjalisty. Hipomania może być początkiem depresji czy psychozy poporodowej.

Kolejne zaburzenie nastroju związane z okresem poporodowym to smutek poporodowy, znany jako baby blues. To zjawisko ujawnia się się u 25-85 proc. kobiet po narodzinach dziecka. Nie trzeba go leczyć, ponieważ ustępuje samoistnie. Podczas baby blues występuje umiarkowane zaburzenie nastroju.

Wpływ na dziecko

Depresja po porodzie odbija się na relacjach z dzieckiem. Może przyczyniać się do zaburzeń rozwoju emocjonalnego, poznawczego i społecznego u dziecka. Badania wykazały, że kilkuletnie maluchy, których matki borykały się z chorobą, mają problemy z aktywnością ruchową (zmniejszona lub zwiększona), kłopoty z koncentracją, zaburzenia snu czy czuwania.

Ponadto dzieci są bardziej drażliwe i nerwowe oraz odczuwają mniej pozytywnych reakcji. Dzieje się tak dlatego, ponieważ w pierwszych miesiącach życia kształtuje się mózg dziecka, szczególnie rejony związane z bezpieczeństwem i emocjonalnością.

Wpływ na rodzinę

Choroba może negatywnie wpłynąć na relacje w całej rodzinie, nie tylko między matką a dzieckiem. Objawy i przebieg depresji mogą zaburzać więzi pomiędzy ojcem dziecka oraz innymi bliskimi, np. rodzicami. Często wpływa na to presja społeczna i przekonanie, że matka powinna jak najlepiej opiekować się niemowlęciem i znosić wszystkie bolączki z tym związane. Z tego powodu dochodzi do napięć. Przykład - kobieta może czuć wrogość wobec partnera i innych członków rodziny. To powoduje różnego rodzaju konflikty. W skrajnych przypadkach depresja poporodowa może prowadzić do rozszerzonego samobójstwa. Ojciec dziecka powinien okazywać wsparcie i wyrozumiałość wobec partnerki zmagającej się z trudnym czasem po porodzie. Podobnie powinna zachowywać się jej najbliższa rodzina oraz przyjaciele.

W jaki sposób leczyć depresję poporodową?

Jednym z najważniejszych elementów w przypadku depresji poporodowej jest wspieranie matki po porodzie, dzięki np. rozmowie, reagowaniu na zgłaszane przez nią objawy czy pomocy w opiece nad dzieckiem. Warto polecić wizytę u specjalisty. Część objawów mija z czasem, ale inne nasilają się lub zostają na dłużej, dlatego tak ważna jest reakcja.

W diagnozie depresji pomaga Edynburska Skala Depresji Poporodowej (Edinburgh Postnatal Depression Scale). To test, który składa się z 10 pytań dotyczących obecnej sytuacji kobiety i polega na oszacowaniu samooceny. Jego wypełnienie jest proste i zajmuje kilka minut. Jeżeli podejrzewasz, że masz depresję poporodową bądź może zmagać się z nią bliska Ci osoba, poleć wykonanie tego testu.

Jeśli masz objawy manii lub depresji, udaj się do ginekologa, który wykona badanie ginekologiczne czy ogólnomedyczne. Lekarz może pokierować pacjentkę do psychiatry. Leczenie jest koniecznie, ponieważ istnieje ryzyko rozwoju choroby do ciężkiej depresji. W skrajnych przypadkach, jeżeli depresja jest nieleczona, prowadzi ona do targnięcia się na własne życie. Zdarza się to rzadko, ale to jedna z głównych przyczyn śmierci wśród kobiet po porodzie.

Pamiętaj, że lekarz jest w stanie sprawdzić, czy masz do czynienia z depresją. Nie wstydź się wizyty w gabinecie lekarskim. Depresja po porodzie i inne tego typu zaburzenia odbijają się negatywnie przede wszystkim na zdrowiu młodej mamy i jej dziecka. Tylko specjalista jest w stanie ci pomóc wyjść z depresji. Nie bój się głośno mówić o swoim problemie, szczególnie rodzinie, która powinna być dla Ciebie wsparciem w trudnym okresie połogu.

Ministerstwo zdrowia prowadzi Program w zakresie edukacji i profilaktyki depresji poporodowej, który ma lepiej przygotować lekarzy i pielęgniarki do udzielania pomocy pacjentkom z depresją po porodzie, dotrzeć z informacją do kobiet, których ten problem może dotyczyć oraz zapewnić pomoc kobietom, które zakwalifikują się do programu. Więcej szczegółów na ten temat dostępnych jest na stronie ministerstwa .

Aby zapobiegać chorobom i zaburzeniom psychicznym związanymi z porodem, ważne jest profesjonalne zachowanie pracowników ochrony zdrowia. Np. położna z odpowiednim podejściem, która będzie wyrozumiała i udzieli pomocnych rad młodej mamie. Traumatyczne wydarzenia ze szpitala mogą wpływać na rozwój depresji.

Terapia psychologiczna

Przy łagodnej depresji poporodowej stosuje się terapię psychologiczną (np. terapię interpersonalną i poznawczo-behawioralną) oraz wsparcie psychologiczne. Jeżeli objawy są nasilone, to do leczenia włącza się leki przeciwdepresyjne (większość z nich można łączyć z karmieniem piersią, ale to indywidualna decyzja specjalisty, którą należy z nim omówić). Ciężkie odmiany depresji wymagają leczenia w szpitalu psychiatrycznym, dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie.

Leki na depresję poporodową

O zastosowaniu farmakologii decyduje lekarz. Bywa, że leki zostają wprowadzone do leczenia, kiedy psychoterapia nie przynosi zamierzonych efektów. Każda pacjentka i jej choroba ma indywidualny przebieg, dlatego musi to zostać przedyskutowane ze specjalistą, szczególnie jeśli kobieta karmi piersią.

Do terapii mogą być włączone elektrowstrząsy, jeżeli depresja nie reaguje na leki. To metoda dla kobiet w ciąży i karmiących piersią.

W leczeniu depresji po porodzie wykorzystuje się leki przeciwdepresyjne z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), m.in. escitalopram (np. Oroes), sertralina (np. Asentra), paroksetyna (np. Parogen).

Ponadto do środków farmakologicznych pomagających w zaburzeniach depresyjnych, w tym depresji przebiegającej z lękiem, zalicza się Trittico CR. Jednak ograniczone dane wskazują, że tradozon przenika w niewielkich ilościach do pokarmu, jednak nie są znane ilości czynnego metabolitu przenikającego do mleka. Ze względu na niedostateczne dane należy podjąć decyzję dotyczącą dalszego karmienia piersią lub dalszego przyjmowania trazodonu, uwzględniając korzyści z karmienia piersią dla dziecka oraz korzyści z leczenia trazodonem dla matki.

Baby blues a depresja poporodowa - czym się różnią?

Smutek poporodowy to tzw. baby blues, który pojawia się u 25-85 procent kobiet po porodzie i w odróżnieniu od depresji poporodowej, trwa krótko. Nie trzeba go leczyć, ponieważ ustępuje samoistnie. Baby blues występuje, w większości przypadków w okresie nawału mlecznego - od około 3. dnia (nasila się w 5-6 dniu po porodzie) i mija po około 2 tygodniach. Cechuje go umiarkowane zaburzenie nastroju. Jeżeli objawy utrzymują się dłużej niż około 10 dni, udaj się do specjalisty, ponieważ może to być początek depresji.

Charakterystyczne dla poporodowego smutku są:

• podenerwowanie,

• drażliwość,

• płaczliwość,

• trudności ze snem,

• bóle głowy,

• zaburzenia apetytu,

• wyczerpanie - przytłaczające myśli,

• brak wiary w macierzyńskie umiejętności i ich podważanie,

• problemy z koncentracją,

• wrogość wobec partnera,

• niski poziom libido,

• chwiejność emocjonalna.

Uważa się, że baby blues to zjawisko fizjologiczne, którego przyczyną najprawdopodobniej są gwałtowne zmiany hormonalne (z tego powodu występować mogą także zmiany skórne w postaci trądziku hormonalnego ). Podczas ciąży kobieta jest pod silnym wpływem hormonów, a wraz z porodem ich stężenie nagle spada.

Bibliografia

Medycyna Praktyczna, [online], [dostęp: 17 lipca 2023], dostępny w internecie: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/91686,depresja-i-psychoza-poporodowa

Ministerstwo Zdrowia, [online], [dostęp: 17 lipca 2023], dostępny w internecie: https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/mloda-matka-w-depresji

Centrum Dobrej Terapii, [online], [dostęp: 17 lipca 2023], dostępny w internecie: https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/depresja-poporodowa-powiklania-i-konsekwencje-dla-matki-i-dziecka

Portal gdziepolek.pl, [online], [dostęp: 17 lipca 2023], dostępny w internecie: https://www.gdziepolek.pl/atc/N06AB/selektywne-inhibitory-wychwytu-zwrotnego-serotoniny