Co powoduje depresję? Przyczyny zaburzeń depresyjnych

Czym jest depresja?

Mówiąc o depresji, warto używać określenia "zaburzenia depresyjne", ze względu na to, jak różne objawy, przyczyny przebieg może mieć ta choroba. Są to zespoły objawów występujące w przebiegu zaburzeń nastroju (zaburzeń afektywnych).

Dla typowych postaci depresji charakterystyczne są objawy takie jak:

• obniżenie nastroju - smutek, niska samoocena, utrata poczucia własnej wartości, poczucie winy, myśli samobójcze;

• anhedonia - niezdolność do odczuwania przyjemności, utrata zainteresowań;

• spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia koncentracji i pamięci, stopniowa utrata energii życiowej;

• zaburzenia snu (najczęściej bezsenność);

• zmniejszenie apetytu.

Depresja atypowa - wyżej wymienione objawy są typowe dla depresji melancholicznej, czyli najczęściej występującej. W depresji atypowej objawy często wyglądają zupełnie inaczej. Są to na przykład nadmierna senność, wzmożony apetyt i zwiększenie masy ciała.

U chorych obserwuje się również objawy somatyczne. Fizyczne objawy depresji to m.in. problemy z erekcją, spadek libido, zaparcia, zaburzenia miesiączkowania u kobiet oraz różnego rodzaju dolegliwości bólowe.

Epizod depresji jest najczęstszym rodzajem zaburzenia depresyjnego. Pojawia się w zaburzeniach depresyjnych nawracających (choroba jednobiegunowa) oraz w zaburzeniach dwubiegunowych (choroba afektywna dwubiegunowa), które charakteryzuje naprzemienne występowanie depresji, epizodów manii i hipomanii.

Epizod depresyjny można rozpoznać, jeśli objawy depresyjne utrzymują się przez co najmniej 2 tygodnie.

Warto pamiętać, że nasilenie myśli samobójczych i zachowania samobójcze sprawiają, że depresja może być stanem bezpośredniego zagrożenia zdrowia i życia.

Nawet w przypadku pojawienia się pojedynczych myśli samobójczych, nad którymi pacjent ma poczucie kontroli, bez tendencji samobójczych – bezwzględnie konieczna jest pilna konsultacja psychiatryczna (w przypadku braku szybkiego dostępu do specjalisty należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu) oraz rozpoczęcie odpowiedniego leczenia – niezależnie od czasu trwania objawów depresji. Farmakologia dostępna jest na receptę (recepta online).

Jakie są rodzaje depresji?

Czasem można się spotkać z podziałem zaburzeń depresyjnych na depresję egzogenną i endogenną.

• Depresja endogenna - niepowiązana z żadnym czynnikiem zewnętrznym (np. śmiercią osoby bliskiej, rozstaniem). Jest ona uwarunkowana biologicznie i może być powodowana przez choroby somatyczne.

• Depresja egzogenna - inaczej reaktywna. Jest powiązana z czynnikami psychospołecznymi lub ze skrajnie stresującymi, przytłaczającymi wydarzeniami, np. utrata bliskiej osoby.

Epizody depresyjne dzieli się na podstawie ich ciężkości - wyróżnia się epizody depresyjne łagodne, umiarkowane, ciężkie bez objawów psychotycznych i ciężkie, którym towarzyszą objawy psychotyczne.

Czasem można się spotkać z określeniem depresji jednobiegunowej i dwubiegunowej. Jednobiegunowa charakteryzuje się nawracającymi zaburzeniami depresyjnymi, a choroba afektywna dwubiegunowa - występującymi na przemian epizodami depresyjnymi oraz epizodami manii lub hipomanii.

Wyróżnia się bardzo wiele postaci depresji, a ich bardziej szczegółowe opisy można znaleźć w konkretnych artykułach na naszym blogu. Wyróżnia się m.in. następujące rodzaje depresji:

• depresja melancholiczna - "typowa" depresja z najbardziej "typowymi" objawami;

• depresja anaklityczna - występująca u noworodków i niemowląt;

• depresja poporodowa - może się rozwinąć od kilku do kilkunastu tygodni po porodzie;

• depresja atypowa - "odwrócona"; objawy depresji tego typu mają przeciwny charakter, w porównaniu do typowej depresji;

• depresja lekooporona - kiedy nie zaobserwowano odpowiedzi na conajmniej dwa różne leki przeciwdepresyjne;

• depresja sezonowa - epizody depresyjne pojawiają się zimą i jesienią; wiąże się z obniżonych brakiem światła słonecznego;

• depresja wywołana stosowaniem substancji psychoaktywnych;

• depresja lękowa i wiele innych.

Jakie są przyczyny depresji?

Tak jak w przypadku innych zaburzeń psychicznych, przyczyn depresji może być naprawdę wiele. Obecnie, rozpatrując przyczyny chorób psychicznych, w tym depresji, często korzysta się z różnych modeli - biologicznego, psychodynamicznego oraz poznawczo-behawioralnego.

Według modelu biologicznego, przyczyną depresji są zaburzenia neuroprzekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym. Mówi się głównie o zaburzeniach dotyczących serotoniny i noradrenaliny, w mniejszym stopniu dopaminy.

Na poparcie tej tezy, podaje się fakt, że mechanizm działania większości leków przeciwdepresyjnych polega właśnie na zwiększaniu stężeń tych substancji.

Dwa pozostałe modele - psychodynamiczny i poznawczo-behawioralny mówią o depresji jako skutku wewnątrzpsychicznych konfliktów i przyswojenia sobie nieadaptacyjnych wzorców poznawczych, często związanych z okresem dzieciństwa oraz dojrzewania.

Czynniki genetyczne

Warto podkreślić, że na wystąpienie depresji mogą mieć wpływ również czynniki genetyczne. Potwierdzono zwiększone ryzyko zachorowania na depresję u krewnych osoby chorej na zaburzenia depresyjne, w porównaniu do populacji ogólnej.

Choroby somatyczne

Choroby somatyczne mogą być również przyczyną objawów depresyjnych i bardzo ważne jest, by w trakcie diagnostyki zaburzeń psychicznych wykluczyć taki scenariusz. W przebiegu poniżej wymienionych chorób mogą wystąpić objawy depresyjne:

• zaburzenia psychiczne - schizofrenia, zaburzenia osobowości, otępienie;

• choroby endokrynologiczne - choroby tarczycy (niedoczynność, nadczynność tarczycy), choroba Addisona, choroba Cushinga, choroby przytarczyc;

• choroby neurologiczne - stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, choroba Huntingtona, uraz, udar lub guz mózgu;

• choroby zakaźne - wirusowe zapalenia wątroby (WZW), mononukleoza zakaźna, AIDS, kiła;

• choroby nowotworowe;

• niedobory witaminowe - witaminy B12, niacyny, kwasu foliowego i witaminy D;

• toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów;

• przewlekłe stany bólowe - np. przewlekle bóle głowy, choroba zwyrodnieniowa stawów;

• niewydolność nerek.

Tak naprawdę wszystkie choroby przewlekłe powodujące cierpienie i ogólne pogorszenie funkcjonowania organizmu mogą znacznie podnosić ryzyko wystąpienia depresji. Dlatego w przypadku wystąpienia depresji wskazana jest także wizyta kontrolna u lekarza rodzinnego i/lub specjalistów z innych dziedzin medycyny w celu pełnej oceny stanu zdrowia chorego oraz oceny dotychczasowego leczenia przewlekłych chorób somatycznych występujących u pacjenta.

Depresja może być też jednym z działań niepożądanych różnych leków. Leki hipotensyjne, hormonalne środki antykoncepcyjne, sterydy, leki przeciwpsychotyczne mogą powodować u pacjentów objawy depresyjne jako skutek uboczny. W przebiegu nadużywania substancji psychoaktywnych również mogą pojawić się objawy depresji.

Warto dodać, że depresja może predysponować do wystąpienia chorób somatycznych, np. cukrzycy, zaburzeń krążenia mózgowego oraz choroby niedokrwiennej serca.

Podsumowanie

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) depresja jest wiodącą przyczyną niesprawności i niezdolności do pracy na świecie oraz jednym z najczęściej spotykanych zaburzeń psychicznych. Przyczyny, jak i objawy depresji mogą różnić się u każdego pacjenta.

Oprócz poznania i usunięcia przyczyny depresji (jeśli to możliwe), w walce z tym zaburzeniem pomagają nam leki przeciwdepresyjne, psychoterapia oraz wsparcie bliskich. Bardzo ważna jest edukacja społeczeństwa na temat depresji i pomocy osobie z depresją.

Jeśli podejrzewasz u siebie depresję, skontaktuj się z lekarzem. Na wizytę u psychiatry nie potrzebujesz skierowania. Możesz skorzystać też z pomocy dostępnej przez telefon:

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (środa, czwartek 17:00-19:00) tel. 22 594 91 00, koszt zgodnie ze stawką operatora;

• telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym (poniedziałek-piątek, 14:00-22:00) tel. 116 123, bezpłatny;

• telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 24 h) tel. 116 111.

Bibliografia

World Health Organization; "Depressive disorder (depression)"; 31.02.2023; https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/depression

Portal Medycyna Praktyczna, mp.pl; INTERNA - MAŁY PODRĘCZNIK; "Zaburzenia depresyjne"; https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.21.3.

Portal Medycyna Praktyczna, mp.pl; INTERNA - MAŁY PODRĘCZNIK; "Tendencje samobójcze";https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.21.2.