Jak leczyć depresję dwubiegunową? Czym jest ChAD?

Czym jest depresja dwubiegunowa?

Depresja dwubiegunowa, częściej określana jako choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) lub zaburzenia afektywne dwubiegunowe, to choroba o podłożu psychicznym, która charakteryzuje się występowaniem okresów manii, hipomanii i depresji.

Jest to jedno z najczęściej występujących zaburzeń afektywnych. Może ona znacząco wpływać zarówno na życie osób nią dotkniętych, jak i ich bliskich. Należy pamiętać, że można i należy ją leczyć!

Czym są zaburzenia afektywne?

Termin "zaburzenia afektywne" (ang. affective disorders) w psychiatrii odnosi się do grupy zaburzeń , w których okresowo występują zaburzenia emocji, nastroju i aktywności.

Do objawów należą przede wszystkim chorobowe zmiany nastroju, takie jak nadmierne jego obniżenie (depresja) lub podwyższenie (hipomania lub mania). Dodatkowo, w zależności od fazy choroby, pojawić mogą się zaburzenia aktywności, myślenia, zachowania czy rytmów biologicznych.

Do zaburzeń afektywnych zaliczamy: epizody depresji, epizody maniakalne i hipomaniakalne, chorobę afektywną jednobiegunową (ChAJ), chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD) oraz uporczywe zaburzenia nastroju (dystymia, cyklotymia).

Jaki jest przebieg choroby?

Przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej jest zróżnicowany i inny dla każdego pacjenta. Zależy od typu choroby, wsparcia społecznego i odpowiednio dobranego leczenia. Duże znaczenie ma również tryb życia chorego.

Brak snu, zaburzenia rytmu dobowego, substancje psychoaktywne czy stresujące wydarzenia życiowe mogą wpływać negatywnie i nasilać objawy bądź rozpoczynać epizody manii lub depresji. Jest to choroba przewlekła, a więc pacjenci muszą zmagać się z nią i uczyć się ją kontrolować przez całe życie.

Dlatego ważne jest, aby każda osoba z ChAD miała spersonalizowany plan leczenia i regularnie współpracowała z lekarzem psychiatrą oraz psychoterapeutą w celu monitorowania swojego stanu i dostosowania leczenia do swoich potrzeb.

Jakie są przyczyny choroby afektywnej dwubiegunowej? Kto najczęściej choruje?

Choroba rozpoczyna się najczęściej w młodym wieku, zwykle przed 35. rokiem życia. Zdarza się jednak, że jest diagnozowana już u dzieci czy nastolatków.

Częstość występowania szacuje się na około 2%, natomiast rozpowszechnienie wszystkich zaburzeń należących do jej spektrum to 6-11%. Dotyka ona w takim samym stopniu mężczyzn i kobiety.

Przyczyny pojawiania się choroby dwubiegunowej nie są do końca poznane. Uważa się jednak, że jest ona efektem interakcji elementów genetycznych, środowiskowych i neurobiologicznych. Wśród głównych czynników wyróżniamy:

• podłoże genetyczne - na jego rolę wskazuje zwiększona częstość występowania u pacjentów, których rodzice lub rodzeństwo cierpieli na ChAD;

• czynniki neurobiologiczne - zaburzenia neuroprzekaźników, takich jak noradrenalina, serotonina, dopamina - ich wahania wpływają na regulację nastroju oraz objawy manii i depresji;

• czynniki hormonalne - szczególnie nadmiar kortyzolu (hormon stresu) i niedobór hormonów tarczycy (niedoczynność tarczycy);

• czynniki środowiskowe - stresujące wydarzenia życiowe, nadużywanie substancji psychoaktywnych i alkoholu, nieprawidłowy rytm snu, nieregularne nawyki żywieniowe.

Jakie są objawy choroby afektywnej dwubiegunowej? Co oznaczają sformułowania epizod hipomanii/ manii/ depresji?

W przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej wyróżnić możemy następujące okresy:

Epizod depresji

Charakteryzuje się stopniowo obniżającym się nastrojem. Chory odczuwa coraz mniejszą radość, ma mniej energii i motywacji. Objawy depresyjne mogą obejmować: poczucie pustki, przygnębienia, zmiany w apetycie, zmęczenie, problemy ze snem, poczucie winy, spowolnienie psychomotoryczne lub nadmierne pobudzenie.

Depresja może również powodować zachowania autodestrukcyjne, tendencje i myśli samobójcze, a także depresyjne urojenia. W fazie depresji kluczowa jest pomoc lekarza psychiatry i psychoterapeuty.

Epizod depresji w ChAD może trwać przez okres kilku tygodni lub nawet kilku miesięcy. Po epizodzie depresji często następuje okres remisji, ale również może pojawić się epizod manii lub hipomanii.

Epizod manii

W trakcie manii osoba może doświadczać euforii, nadmiernej aktywności, impulsywności, zaburzeń myślenia, nadmiernej pewności siebie, podwyższonej aktywności seksualnej.

Chorzy w okresie manii mogą podejmować ryzykowne decyzje, prowadzące do problemów w życiu zawodowym, społecznym i osobistym. Czasami w trakcie manii mogą pojawić się tzw. urojenia wielkościowe, podczas których chory jest przekonany o swojej wyższości nad innymi ludźmi czy posiadaniu wyjątkowych zdolności.

Typowe jest również zmniejszone zapotrzebowanie na sen.

Często współpraca z osobą w manii jest utrudniona. Ważna jest wówczas pomoc najbliższych, w celu namawiania pacjenta do kontynuowania terapii.

Epizod hipomanii

Hipomania jest często nazywana łagodniejszą formą manii. Trwa zwykle krócej. Chory ma podczas niej więcej energii, zmniejszoną potrzebę snu i większą motywację.

W odróżnieniu od manii, nie występują tutaj objawy psychotyczne, ale ten epizod choroby także stanowi zagrożenie dla pacjenta i powinien być leczony przez specjalistów.

Okres remisji

W okresie remisji choroby osoba dotknięta tym zaburzeniem nie doświadcza epizodów manii, hipomanii ani depresji. Oznacza to, że nastroje osoby są stabilne i znajdują się w normalnym zakresie.

Czas trwania remisji może się różnić w zależności od konkretnej osoby i historii jej choroby. Niektórzy pacjenci mogą mieć długie okresy remisji, podczas gdy inni mogą doświadczać krótszych okresów stabilności.

Remisje są ważnym celem leczenia ChAD, ponieważ pozwalają osobie na poprawę jakości życia i działania na rzecz zapobiegania nawrotom epizodów manii lub depresji. Współpraca z lekarzem psychiatrą oraz stosowanie się do zaleceń terapeutycznych są kluczowe, aby osiągnąć i utrzymać stabilność nastroju podczas remisji.

W trakcie remisji ważne jest, aby osoba kontynuowała leczenie zalecane przez psychiatrę. Leki stabilizujące nastrój, które są często przepisywane osobom z ChAD, mogą pomóc w utrzymaniu stabilności nastroju i zmniejszeniu ryzyka nawrotów choroby.

Warto również korzystać z psychoterapii, która może pomóc osobie radzić sobie z przeszłymi doświadczeniami związanymi z ChAD, rozwijać umiejętności radzenia sobie ze stresem i trudnościami oraz monitorować swoje nastroje, aby szybko wykryć ewentualne zmiany.

Jakie wyróżniamy typy choroby dwubiegunowej?

• Choroba afektywna dwubiegunowa typu I: liczne epizody depresyjne rozdzielone jednym/kilkoma epizodami manii.

• Choroba afektywna dwubiegunowa typu II: liczne epizody depresyjne rozdzielone jednym/kilkoma epizodami hipomanii.

• Choroba afektywna dwubiegunowa typu III: epizody choroby nie pojawiają się samoistnie - są wywoływane zbyt silnym oddziaływaniem leków przeciwdepresyjnych.

• Typ III i półmania/hipomania: pojawienie się epizodów choroby jest warunkowane spożyciem alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych.

• Cyklotymia: charakteryzuje się występowaniem przewlekle obniżonego nastroju z epizodami hipomanii, nie spełnia jednak pełnych kryteriów choroby afektywnej dwubiegunowej. Objawy pojawiają się zwykle we wczesnym okresie życia.

• Choroba afektywna sezonowa: epizody depresyjne pojawiają się zwykle w okresie jesienno-zimowym, natomiast manii/hipomanii w wiosenno-letnim.

• "Miękkie" spektrum choroby afektywnej dwubiegunowej: obecne są pewne cechy dwubiegunowości, niespełniające kryteriów manii lub hipomanii.

• Mania jednobiegunowa: charakteryzuje się występowaniem epizodów manii, bez epizodów depresji.

Kto diagnozuje depresję dwubiegunową?

Diagnostyką depresji dwubiegunowej zajmuje się lekarz psychiatra. Jest to specjalista posiadający uprawnienia do diagnozowania i leczenia różnych chorób psychicznych, w tym ChAD.

Po dokładnej ocenie, jeśli lekarz stwierdzi, że istnieją wystarczające dowody wskazujące na depresję dwubiegunową, zostanie postawiona taka diagnoza.

Ważne jest, aby diagnoza była dokładna, ponieważ pozwala to na odpowiednie dostosowanie planu leczenia, który może obejmować terapię farmakologiczną, terapię psychoterapeutyczną i inne metody radzenia sobie z chorobą. Leki dostępne są na receptę (recepta online).

Jak wygląda diagnostyka depresji dwubiegunowej?

Diagnostyka depresji dwubiegunowej obejmuje kilka elementów:

1. Wywiad kliniczny. Lekarz przeprowadza wywiad kliniczny, podczas którego pacjent opisuje swoje objawy, przebieg choroby oraz historię zdrowia psychicznego i fizycznego. Dokładny wywiad może pomóc w zrozumieniu, czy pacjent doświadcza epizodów manii, hipomanii lub depresji. Wartościowe są również uwagi rodziny/bliskich pacjenta, którzy na co dzień obserwują jego zachowanie.

2. Badania dodatkowe. Lekarz może zlecić badania laboratoryjne, takie jak badania krwi, aby wykluczyć inne przyczyny objawów, np. problemy hormonalne czy zaburzenia czynności tarczycy, które mogą naśladować objawy ChAD. Przydatne mogą okazać się również badania obrazowe jak np. tomografia komputerowa (TK) głowy, w celu wykluczenia nieprawidłowości w ośrodkowym układzie nerwowym.

3. Kwestionariusze i skale oceny. Lekarz może używać kwestionariuszy i skali ocen, które pomagają ocenić nasilenie objawów oraz zmiany nastroju. Te narzędzia mogą także pomóc w monitorowaniu stanu pacjenta i postępów w leczeniu.

4. Obserwacja i monitorowanie. W niektórych przypadkach lekarz może prosić pacjenta o monitorowanie swojego nastroju i objawów przez pewien okres, co może dostarczyć dodatkowych informacji na temat przebiegu choroby. Rozpoznanie ChAD wymaga zwykle czasu, podczas którego objawy chorego są obserwowane przez specjalistów.

Jak wygląda leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej?

Jeśli zauważyłeś u siebie lub swojego bliskiego objawy, które mogą sugerować chorobę afektywną dwubiegunową, lub jakiekolwiek zaburzenia psychiczne - nie zwlekaj! Umów się jak najszybciej na konsultację psychiatryczną lub namów na nią swojego bliskiego.

Wczesne rozpoznanie daje większe prawdopodobieństwo skuteczności leczenia i jest bardzo istotne dla kontrolowania objawów i poprawy jakości życia.

Jak wesprzeć osobę chorująca na ChAD?

Wsparcie ze strony bliskich może znacząco wpłynąć na zdolność osoby z ChAD do zarządzania chorobą i osiągnięcia stabilności nastroju. Warto pamiętać, że każda chora osoba jest inna, dlatego należy otwarcie rozmawiać z nią o jej potrzebach i szukać najlepszego sposobu wsparcia.

Oto kilka sposobów, które mogą pomóc osobie dającej wsparcie chorującemu na ChAD:

• Edukacja. Pierwszym krokiem jest zrozumienie, czym jest ChAD. Pozyskanie wiedzy na temat objawów, przebiegu choroby i dostępnych opcji leczenia pomoże lepiej zrozumieć zachowanie chorego.

• Wspierająca obecność. Oznacza bycie dostępnym, wsparcie emocjonalne, wysłuchanie ze zrozumieniem i bez osądzania osoby chorej.

• Zachęcanie do leczenia. Osoby z ChAD często na skutek objawów choroby bądź w remisji (kiedy wszystko wraca do normy) przerywają leczenie. Potrzebne jest wówczas wsparcie w jego utrzymaniu - regularności stosowania leków i uczestniczeniu w psychoterapii.

• Zrozumienie zmian nastroju. Występowanie okresów manii czy depresji należy do przebiegu choroby. Ważne jest, aby wspierać chorego niezależnie od tego, przez jaką fazę choroby aktualnie przechodzi.

• Ograniczenie stresu. Stres może zarówno zaostrzyć objawy choroby afektywnej dwubiegunowej, jak i wywołać epizod manii lub depresji. Pomoc w jego ograniczaniu może obejmować rozwijanie zdolności radzenia sobie ze stresem oraz unikanie nadmiernego obciążenia.

Podejrzewam u siebie/bliskiego depresję dwubiegunową, co powinienem zrobić?

Jeśli zauważyłeś u siebie lub swojego bliskiego objawy, które mogą sugerować chorobę afektywną dwubiegunową, lub jakiekolwiek zaburzenia psychiczne - nie zwlekaj! Umów się jak najszybciej na konsultację psychiatryczną lub namów na nią swojego bliskiego.

Wczesne rozpoznanie daje większe prawdopodobieństwo skuteczności leczenia i jest bardzo istotne dla kontrolowania objawów i poprawy jakości życia.

Pamiętaj, że w Polsce nie potrzebujesz skierowania, żeby umówić się na wizytę do lekarza psychiatry, więc nie musisz konsultować wcześniej swoich wątpliwości z lekarzem pierwszego kontaktu.

Możesz skorzystać też z pomocy dostępnej przez telefon:

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (środa, czwartek 17:00-19:00) tel. 22 594 91 00, koszt zgodnie ze stawką operatora,

• Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym (poniedziałek-piątek, 14:00-22:00) tel. 116 123, bezpłatny,

• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 24 h/dobę) tel. 116 111.

Bibliografia

Serwis MP, [online] [dostęp 22.10.2023] dostępny w internecie: https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/69890,choroba-afektywna-dwubiegunowa

Serwis WebMD, [online] [dostęp 22.10.2023] dostępny w internecie: https://www.webmd.com/bipolar-disorder/bipolar-disorder-forms