Depresja u dzieci - jak wygląda depresja u najmłodszych? Jak sobie z nią radzić?

Czym jest depresja?

Depresja jest chorobą o podłożu psychiatrycznym. Stanowi jedno z najczęściej diagnozowanych na świecie zaburzeń. Charakteryzuje się długotrwałym obniżeniem nastroju, stopniową utratą radości życia, zmniejszoną zdolnością odczuwania przyjemności.

W jej przebiegu często pojawiają się: niska samoocena, myśli samobójcze, nadmierna senność, kłopoty z koncentracją.

Objawy somatyczne

Zaburzenia depresyjne mogą również dawać objawy somatyczne, takie jak bóle brzucha czy głowy o niewyjaśnionej etiologii, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, kłucie w klatce, uczucie kołatania serca, szybką męczliwość. Dolegliwości te często mogą maskować depresję i skłaniać do poszukiwania przyczyn objawów wśród chorób somatycznych.

Jakie są przyczyny depresji u dzieci i młodzieży?

Aktualnie mówiąc o przyczynach depresji, zwraca się uwagą na tzw. model biopsychospołeczny. Zakłada on udział różnych czynników, które często współwystępując mogą doprowadzić do choroby.

Zaliczamy do nich:

• czynniki biologiczne - czynniki genetyczne, zaburzenia poziomu neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym, choroby somatyczne, uzależnienia

• czynniki psychologiczne - stresujące wydarzenia, model radzenia sobie ze stresem i trudnymi sytuacjami, relacje w rodzinie i towarzyskie;

• czynniki społeczno-kulturowe - sytuacja szkolna, materialna, wsparcie lub jego brak.

Do najczęściej rozpoznawanych rodzajów depresji u dzieci i młodzieży zalicza się depresję reaktywną i depresję towarzyszącą reakcji adaptacyjnej.

Depresja reaktywna

Depresja reaktywna pojawia się w odpowiedzi na stratę (np. z powodu rozwodu rodziców czy śmierci bliskiej osoby).

Depresja w przebiegu reakcji adaptacyjnych jest wynikiem ciągłego przeciążenia emocjonalnego i związanego z nim permanentnego stresu. Może być ona spowodowana np. odrzuceniem przez rówieśników, konfliktem w rodzinie, przemocą, nadmierną ilością obowiązków.

Jakie są objawy depresji? Czym charakteryzuje się depresja u dzieci?

Depresja objawia się przede wszystkim długotrwale obniżonym nastrojem, obniżeniem jakości i zadowolenia z życia.

W przypadku depresji dziecięcej objawy są często niecharakterystyczne, a jej diagnostyka nierzadko stanowi spore wyzwanie.

Dzieci, szczególnie najmłodsze, nie zawsze są zdolne do komunikowania swoich uczuć i emocji, w związku z czym "uciekają" w zachowania agresywne, które często nie są interpretowane przez opiekunów jako objaw depresji. Nastolatkowie często natomiast przejawiają rozdrażnienie, mylone z objawami wieku dojrzewania.

Objawy charakterystyczne w przebiegu depresji u dzieci i młodzieży są dolegliwości somatyczne, które często stanowią "maskę depresji" i są błędnie uznawane za objawy innych chorób. Objawy somatyczne to np. bóle głowy, bóle brzucha i dolegliwości ze strony układu pokarmowego.

Szczególne dla dzieci i młodzieży jest występowanie tzw. współzachorowalności. Oznacza to, że zaburzeniom depresyjnym współtowarzyszą często zaburzenia lękowe czy zaburzenia odżywiania.

Poza tym wśród objawów depresji u dzieci wymienia się:

• obniżenie wyników w nauce - związane np. z trudnością w skupieniu uwagi;

• utrata zainteresowań;

• spowolnienie lub pobudzenie psychoruchowe;

• myśli samobójcze i zachowania autodestrukcyjne;

• zaburzenia snu;

• zaburzenia nastroju;

• zaburzenia zachowania;

• niskie poczucie własnej wartości;

• nadużywanie alkoholu;

• nadużywanie substancji psychoaktywnych (kokaina, amfetamina, alkohol).

U młodych osób postawienie rozpoznania depresji jest również trudniejsze z powodu podobieństwa objawów do zachowań typowych dla wieku dorastania, za które odpowiadają w dużej mierze zmiany hormonalne.

Objawy depresji u dzieci mogą być mniej wyraźne, przez co często zostaje ona przeoczona. Dlatego ważne jest, aby rodzice, opiekunowie i nauczyciele byli wrażliwi na zmiany w zachowaniu i nastroju dziecka oraz starali się zrozumieć, co się z nim dzieje.

Kto zajmuje się diagnostyką depresji u dzieci?

Diagnozę depresji może postawić lekarz psychiatra. Oto kilka elementów wykorzystywanych podczas diagnostyki:

• wywiad - kluczowy podczas diagnostyki. Lekarz przeprowadza go zarówno z młodym pacjentem, jak i jego opiekunami. Pomocne są także pediatryczne skale oceny depresji, na podstawie których ocenić można nasilenie objawów;

• badania dodatkowe - lekarz może zlecić badania dodatkowe, w celu wykluczenia innych możliwych przyczyn objawów, takich jak zaburzenia gospodarki hormonalnej, choroby mózgowia, stosowanie substancji psychoaktywnych;

• obserwacja - czasami konieczna jest dłuższa diagnostyka w celu obserwacji ewolucji objawów.

W jaki sposób przebiega leczenie depresji u dzieci?

Leczenie depresji dziecięcej, tak samo jak u osób dorosłych, jest oparte na metodach farmakologicznych i niefarmakologicznych.

1. Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu środków antydepresyjnych. Najczęściej stosuje się leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takie jak fluoksetyna, escitalopram, sertralina, oraz inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI). Leki dostępne są na receptę.

   Leki zaczynają w pełni działać po upływie ok. 4-6 tyg. Rozpoczęcie leczenia zwykle jest związane z niższą dawką leków, którą stopniowo zwiększa się zgodnie z zaleceniami lekarza.

   Należy obserwować dziecko w początkowym okresie farmakoterapii, ponieważ w związku ze zwiększeniem aktywizacji bez pełnego działania antydepresyjnego występuje wtedy zwiększone ryzyko podjęcia próby samobójczej.

   Leki przeciwdepresyjne mogą być stosowane u dzieci, które ukończyły 8 rok życia.

   Leki przeciwdepresyjne wykazują mniejszą skuteczność u dzieci niż dorosłych. Najprawdopodobniej wynika to z niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego.

   Farmakoterapia u dzieci stanowi metodę uzupełniającą dla psychoterapii i stosuje się ją przede wszystkim w sytuacji ciężkiej depresji, depresji z objawami psychotycznymi oraz w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej.

2. Leczenie niefarmakologiczne.

   Psychoterapia - wyróżniamy terapię indywidualną, grupową i rodzinną. Najkorzystniejsze jest ich łączenie. Szczególną rolę odgrywa terapia rodzinna, ponieważ często stan psychiczny dziecka jest wywołany problemami w funkcjonowaniu rodziny, a z drugiej strony, problemy zdrowotne dziecka często dotykają jego najbliższych.

   W związku z tym jest ona w stanie pomóc zarówno chorującemu dziecku, jak i jego rodzinie. Jeśli dziecku towarzyszy lęk społeczny, wycofanie z życia grupy wówczas wskazana jest terapia grupowa.

   Psychoedukacja - ważny element leczenia w depresji dziecięcej, który pomaga dzieciom i ich rodzinom zrozumieć, jakie są objawy i przyczyny depresji, jak sobie z nimi radzić oraz jak skutecznie zarządzać tym stanem. Rozumiane zaburzenia depresyjne są łatwiejsze w leczeniu, ponieważ dziecko i jego otoczenie uczy się rozpoznawać zawczasu objawy choroby i reagować na nie.

Bardzo ważnym elementem w procesie leczenia jest aktywizacja członków rodziny. Dziecko zmagające się z kryzysem zdrowia psychicznego szczególnie potrzebuje wsparcia swoich rodziców/opiekunów/rodzeństwa.

Zazwyczaj leczenie odbywa się w poradniach zdrowia psychicznego. W skrajnych przypadkach, kiedy objawy są bardzo nasilone lub pojawiają się myśli samobójcze, konieczna może okazać się hospitalizacja.

Warto dodać, że jeśli istnieje duże prawdopodobieństwo zagrożenia życia lub zdrowia dziecka nie jest wymagana zgoda rodziców/opiekunów na hospitalizację. Dochodzi wówczas do zawiadomienia sądu rodzinnego, który podejmuje decyzje najkorzystniejsze dla chorego.

Czy depresja dziecięca może powrócić w dorosłym życiu?

Zaburzenia depresyjne często składają się na chorobą przewlekłą. Oznacza to, że jeśli pojawiła się u dziecka, może ona powrócić w okresie dorosłości. Oczywiście nie jest to reguła, prawdopodobieństwo nawrotu natomiast jest podwyższone.

Istnieje wiele czynników, które mogą wpływać na ryzyko powrotu depresji u osób, które doświadczyły jej w młodym wieku, w tym:

• dziedziczność - tendencja do chorób psychicznych może być genetyczna. W związku z tym, jeśli w rodzinie obserwuje się tendencje do zapadania na nie wśród jej członków, prawdopodobieństwo nawrotu jest większe;

• trudne warunki środowiskowe - przemoc w rodzinie, złe warunki socjalno-ekonomiczne czy traumy związane z okresem dzieciństwa;

• brak podjęcia odpowiedniego leczenia - leczenie depresji u dzieci i młodzieży jest bardzo ważne i pozwala zapobiegać nawrotom, a zaniechanie go może pogłębić objawy i spowodować ich nawrót w przyszłości;

• zaburzenia współwystępujące - zaburzenia lękowe, zaburzenia odżywiania i inne zaburzenia psychiczne również przyczyniają się do zwiększenia ryzyka nawrotu choroby.

Jak pomóc dziecku, u którego rozpoznano depresję?

Wsparcie dla dziecka lub nastolatka, u którego zdiagnozowano depresję, wymaga delikatności, cierpliwości i zrozumienia.

Kluczowe jest zrozumienie, że depresja jest chorobą, a nie przejawem lenistwa czy złego zachowania. Szczególną rolę odgrywa tutaj wsparcie ze strony rodziców.

Oto wskazówki, które należy przestrzegać, będąc opiekunem/osobą bliską dziecka lub nastolatka zmagającego się z problemami natury emocjonalnej:

• bądź empatyczny: słuchaj, co młody człowiek ma do powiedzenia i nie oceniaj;

• zachowaj cierpliwość: jest to choroba przewlekła, a w leczeniu depresji czas stanowi kluczową rolę - nie oczekuj zatem natychmiastowych rezultatów terapii;

• zwracaj uwagę na objawy: należy obserwować dziecko, zmiany nastroju i ich nasilenie - pozwala to odpowiednio wcześnie podjąć kroki w przypadku np. pogorszenia objawów;

• staraj się tworzyć bezpieczne środowisko: dzieci potrzebują otoczenia, w którym nie będą czuły się zagrożone - będzie mogło się wyrazić i dzielić swoimi uczuciami;

• wspieraj w codziennym funkcjonowaniu: dbaj o odpowiednią aktywność fizyczną, odpowiednią dietę (szczególnie ważną w towarzyszących zaburzeniach odżywiania), pomóż w aktywnościach związanych ze szkołą i innymi zajęciami;

• zadbaj o siebie: często najbliżsi chorego dziecka zapominają, że muszą zadbać także o swoje zdrowie, szczególnie psychiczne - warto znaleźć wsparcie np. wśród przyjaciół, rodziny czy zdecydować się terapię psychologiczną.

Podejrzewam depresję u dziecka - co mogę zrobić?

Jeśli zauważyłeś zmiany w zachowaniu dziecka, które w Twojej ocenie mogą świadczyć o depresji lub innych zaburzeniach, skontaktuj się ze specjalistą. Możesz zgłosić się do poradni zdrowia psychicznego, w których pracują specjaliści w dziedzinie psychiatrii.

Pamiętaj - nie potrzebujesz skierowania na wizytę u lekarza psychiatry.

Możesz skorzystać także z pomocy telefonicznej:

• Antydepresyjny Telefon Forum Przeciw Depresji (środa, czwartek 17:00-19:00) tel. 22 594 91 00, koszt zgodnie ze stawką operatora

• Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 24 h) tel. 116 111

Bibliografia

Portal MP [online] [dostęp dnia 31.10.2023] dostępne w internecie:

https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/psychiatria/81302,zaburzenia-depresyjne-u-dzieci-i-mlodziezy

Portal Fundacja Avalon [online] [dostęp dnia 15.11.2023] dostęp w internecie:

https://www.fundacjaavalon.pl/abc/depresja-u-dzieci/