Jaka dieta przy Hashimoto? Czy da się schudnąć z tą chorobą?

Czym jest choroba Hashimoto?

Choroba Hashimoto jest limfocytarnym zapaleniem tarczycy. Stanowi najczęstszą chorobę autoimmunologiczną. Dotyczy osób obu płci, w każdym wieku, jednak zdecydowanie częściej dotyka kobiet.

Czynnikami, które stanowią punkt wyjścia choroby lub nasilają są czynniki genetyczne i środowiskowe - w tym żywieniowe - oraz inne choroby o podłożu autoimmunologicznym, takie jak cukrzyca typu 1, celiakia, anemia złośliwa, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów i stwardnienie rozsiane. Wśród czynników żywieniowych największe znaczenie mają:

• nadmiar jodu,

• niedobór selenu,

• niedobór witaminy D.

Zobacz także: Choroba Hashimoto - przyczyny, objawy, leczenie

Jakie hormony wydziela tarczyca?

Prawidłowa praca gruczołu tarczowego jest regulowana przez podwzgórze i przysadkę. Podwzgórze wydziela tyreoliberynę (TRH), która stymuluje przysadkę do produkcji tyreotropiny (TSH), a ta pobudza komórki tarczycy do produkcji jej hormonów - trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4).

Oś podwzgórze-przysadka-tarczyca działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, co oznacza, że jeśli tarczyca działa prawidłowo, to wyższe poziomy tej układanki nie są aktywowane do wytwarzania TRH i TSH. Jednak u osób z niedoczynnością tarczycy, u których poziomy trójjodotyroniny i tyroksyny są niższe, podwzgórze i przysadka będą nasilać wydzielanie tyreoliberyny i tyreotropiny, próbując wystymulować gruczoł tarczycowy.

Tarczyca produkuje więcej tyroksyny niż trójjodotyroniny, ale to trójjodotyronina jest bardziej aktywna metabolicznie. Oznacza to, że część tyroksyny musi zostać przekształcona.

Objawy choroby Hashimoto

Choroba Hashimoto może rozwijać się nie dając żadnych charakterystycznych objawów przez długi okres, wynoszący nawet kilka lat. Jednak najczęściej obserwuje się:

• osłabienie,

• przemęczenie,

• problemy ze snem,

• zmiany emocjonalne,

• nadmierne pocenie,

• obrzęki twarzy, dłoni i stóp,

• uczucie zimna,

• przyrost masy ciała,

• zaparcia,

• obfite miesiączki,

• szorstkość i suchość skóry,

• kruche i łamliwe paznokcie,

• wypadanie włosów.

Jak rozpoznać chorobę Hashimoto?

Postawienie diagnozy opiera się na zebraniu wywiadu, ocenie obrazu klinicznego, wynikach badań laboratoryjnych i ultrasonografii. Główne kryteria diagnostyczne stanowią podwyższone stężenie we krwi przeciwciał anty-TPO i (lub) anty-TG oraz zmiany w obrazie tarczycy w badaniu USG - obniżona echogeniczność całego gruczołu, ogniska hipogeniczne otoczone tkanką o prawidłowej lub obniżonej echogeniczności.

Oprócz tego nieprawidłowości mogą obejmować podwyższone miano przeciwciał przeciwko receptorowi TSH w tarczycy. Konsekwencją choroby Hashimoto jest niedoczynność tarczycy, która w badaniach laboratoryjnych uwidacznia się poprzez wzrost stężenia TSH i obniżenie w surowicy stężenia fT4 i (lub) fT3 czyli wolnych postaci hormonów tarczycy.

Leczenie choroby Hashimoto

Choroba Hashimoto należy do chorób nieuleczalnych, co oznacza, że osoby chore muszą przyjmować leki przez całe swoje życie. Toczący się proces zapalny prowadzi do niedoczynności tarczycy i to na niej skupia się leczenie.

Farmakoterapia opiera się na przyjmowaniu lewotyroksyny. Jednak istotnym elementem postępowania u chorych z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy jest też dietoterapia, czyli leczenie dietą.

Dieta w chorobie Hashimoto - dlaczego jest ważna?

Właściwie skomponowana dieta może wspierać czynność gruczołu tarczowego, hamować toczący się w nim proces zapalny i jego destrukcję oraz pomóc w optymalnym wchłanianiu lewotyroksyny i zmniejszać ryzyko rozwoju zaburzeń metabolicznych i chorób wynikających z niedoboru hormonów tarczycy w ustroju.

Jeśli tarczyca nadal pracuje prawidłowo, czyli występuje stan zwany eutyrozą, należy dbać o to, by utrzymało się to możliwie jak najdłużej. Jeśli przyjmowanie lewotyroksyny jest już konieczne, odpowiednia dieta wspomaga prawidłowe wchłanianie leku w przewodzie pokarmowym. Oprócz tego dietoterapia może łagodzić odczuwane dolegliwości i poprawić jakość życia.

Dieta w chorobie Hashimoto jest oparta na zasadach prawidłowego żywienia osób zdrowych i dodatkowo na zaleceniach biorących pod uwagę nie tylko wiek, płeć, masę ciała czy aktywność fizyczną, ale też preferencje żywieniowe i kulturowe, a także status ekonomiczny i współwystępujące choroby (szczególnie autoimmunologiczne i metaboliczne).

Jak powinna wyglądać dieta osób z Hashimoto?

Osoby z chorobą Hashimoto powinny spożywać produkty bogate w składniki zapewniające prawidłową syntezę, wydzielanie i działanie hormonów tarczycy. Oprócz tego dieta powinna mieć właściwości przeciwzapalne i antyoksydacyjne. Ważne, aby ograniczyć lub (gdy to możliwe) całkowicie wyeliminować żywność zmniejszającą aktywność tarczycy i funkcję wydzielniczą.

W praktyce oznacza to nacisk na prawidłową kaloryczność diety, odpowiednią podaż i zwracanie uwagi na źródło białka, ograniczenie spożywania tłuszczy nasyconych, a zadbanie o wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Oprócz tego ważne są mikroelementy, takie jak jod, selen, żelazo i cynk. Szkodliwe dla organizmu są zarówno ich niedobór, jak i nadmiar. Prawidłową pracę tarczycy wspomagają również witaminy D, A, E i C.

Energetyczność diety

Ilość spożywanego pokarmu wpływa na aktywność tarczycy. Produkcja i wydzielanie hormonów są większe przy wyższej wartości energetycznej diety i niższe, gdy podaż pokarmów jest ograniczona.

Ujemny bilans kaloryczny, mniejszy o 40% i więcej niż standardowo zalecana, i głodzenie istotnie zmniejszają osiągane we krwi stężenie hormonów tarczycy. Stosowanie restrykcyjnych diet może zatem nasilić zaburzenia powstałe w wyniku choroby Hashimoto.

Wynika to z kilku mechanizmów:

• niekorzystny wpływ na transport hormonów tarczycy przez białka osocza;

• hamowanie wychwytu hormonów przez tkanki docelowe;

• zmniejszenie aktywności dejodynaz (enzymów odpowiedzialnych za przemianę tyroksyny do aktywnej metabolicznie trójjodotyroniny);

• osłabienie działania fizjologicznego trójjodotyroniny.

U osób z nadmierną masą ciała korzystna jest łagodna (10%) lub umiarkowana (20%) restrykcja energetyczna diety. Większe ograniczanie spożywanych kalorii spowalnia podstawową przemianę materii, która jest już wyjściowo niższa u osób chorych. W konsekwencji masa ciała zamiast zmaleć, ulegnie przyrostowi. Dodatkowo zwiększy się ryzyko zaburzeń metabolicznych.

Białko

Białka są zbudowane z aminokwasów. Aminokwasem istotnym dla prawidłowego funkcjonowania gruczołu tarczowego jest tyrozyna, gdyż hormony tarczycy, tyroksyna i trójjodotyronina, są jej pochodnymi. Innym ważnym aminokwasem jest fenyloalanina, która może być przekształcona w tyrozynę.

Produkty spożywcze bogate w tyrozynę i fenyloalaninę to:

• chude mięso (drób, cielęcina),

• ryby morskie,

• owoce morza,

• jaja,

• mleko i przetwory mleczne.

Większy udział białka w diecie skutkuje zwiększeniem termogenezy indukowanej pożywieniem, powoduje szybsze uczucie sytości i może sprzyjać redukcji masy ciała.

Trawienie białka wymaga większych nakładów energii, co przyspiesza metabolizm. Dodatkowo pełnowartościowe białko może hamować wypadanie włosów, często obserwowane u osób z chorobą Hashimoto.

Białko sojowe

Kontrowersyjnym białkiem jest białko sojowe. Soja i produkty sojowe zawierają substancje goitrogenne, czyli wolotwórcze i z tego powodu nie powinny być spożywane. Białko sojowe ma niekorzystny wpływ na wchłanianie lewotyroksyny w przewodzie pokarmowym.

Z drugiej strony białko to jest bogate w tyrozynę i wspiera przemiany wewnątrzkomórkowe hormonów tarczycy. Dlatego też nie należy dążyć do całkowitej eliminacji tego produktu z diety.

Tłuszcz

Tłuszcz reguluje aktywność osi podwzgórze-przysadka-tarczyca na każdym z jej poziomów. Wpływa na metabolizm i działanie hormonów tarczycy w komórkach docelowych. Rodzaj tłuszczu nie pozostaje jednak bez znaczenia.

Oś regulująca pracę tarczycy jest istotnie wyższa po spożyciu tłuszczy bogatych w tzw. zdrowe tłuszcze, czyli wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3. Z kolei nasycone kwasy tłuszczowe powodują zmniejszenie syntezy hormonów na skutek spadku aktywności białek zaangażowanych w ich produkcję oraz niższą ekspresję receptora dla trójjodotyroniny.

Poza korzystnym efektem na funkcję wydzielniczą gruczołu tarczycowego, wielonienasycone kwasy tłuszczowe pobudzają tworzenie cytokin przeciwzapalnych i łagodzą objawy skórne choroby Hashimoto.

Jod

Jod jest niezbędny do jodowania aminokwasu tyrozyny w procesie produkcji tyroksyny i trójjodotyroniny. W sytuacji niedoboru tego mikroskładnika pobudzone są podwzgórze i przysadka i zwiększa się stężenie TSH. Sprzyja to powstawaniu wola i niedoczynności tarczycy.

Jednak nie tylko niedobór jodu może być szkodliwy. Zbyt wysoka podaż jodu z dietą prowadzi do zahamowania syntezy hormonów tarczycy w wyniku zmniejszenia jego wychwytu z krwi przez komórki gruczołu (tyreocyty). Obniża się również dostępność aminokwasów, a sama tarczyca słabiej reaguje na wzrost stężenia TSH.

Nadmiar jodu powoduje, że gruczoł tarczycowy staje się immunogenny, czyli zdolny do wywołania przeciwko sobie odpowiedzi odpornościowej. Co więcej, zapoczątkowuje lub nasila rozwinięty już przewlekły stan zapalny, zwiększa produkcję przeciwciał anty-tarczycowych i destrukcję tyreocytów.

Selen

Selen zaangażowany jest w utrzymanie równowagi hormonów tarczycy. Dzieje się tak dlatego, że ten pierwiastek jest wbudowany w centra aktywne różnych enzymów:

• biorących udział w przemianach tyroksyny i trójjodotyroniny,

• antyoksydacyjnych,

• hamujących syntezę cytokin prozapalnych,

• zwiększających aktywność limfocytów T supresorowych, które zmniejszają nadwrażliwość i nadmierną reaktywność oraz chronią tarczycę przed autoagresją.

Niedobór selenu w diecie zaburza transformację tyroksyny do trójjodotyroniny, nasila stres oksydacyjny i apoptozę (proces naturalnej destrukcji komórek). To może indukować lub pogłębić chorobę Hashimoto. Te nieprawidłowości rozwijają się w większym stopniu, jeśli towarzyszy im dodatkowo niedobór jodu - wtedy włóknienie gruczołu i destrukcja tyreocytów następują szybciej.

Żelazo

Żelazo jest wbudowane w enzym peroksydazę tarczycową (TPO) i w ten sposób reguluje syntezę oraz przemianę hormonów tarczycy.

U osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto często diagnozowana jest anemia, która może zwiększać niedoczynność tarczycy i zapotrzebowanie na lewotyroksynę. Dlatego należy dbać o odpowiednią podaż żelaza w diecie.

Cynk

Cynk uczestniczy w regulacji syntezy i metabolizmu hormonów tarczycy, wykazuje właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne.

Jego niedobór przekłada się na zmniejszenie wiązania tyroksyny i trójjodotyroniny z ich receptorem, wydzielania hormonów podwzgórza i przysadki stymulujących gruczoł tarczowy do pracy i zwiększenie produkcji przeciwciał anty-tarczycowych.

Witamina D

Witamina D ma działanie immunomodulacyjne. Osłabia aktywność limfocytów Th1 i Tc o właściwościach prozapalnych, a wzmaga limfocytów Th2 i Treg o cechach przeciwzapalnych. Przekłada się to na zmniejszenie pracy limfocytów B i plazmocytów - komórek produkujących przeciwciała.

Dla osób z chorobą Hashimoto oznacza to, że jej niedobór nasila proces zapalny w tarczycy, zwiększa stężenie przeciwciał anty-tarczycowych i wzrost wydzielania TSH, a spadek tyroksyny i trójjodotyroniny.

Witaminy A, E i C

Witaminy A, E i C również mają właściwości antyoksydacyjne i przeciwzapalne, dzięki którym mogą spowalniać autodestrukcję gruczołu tarczowego i pośrednio wpływać na syntezę jego hormonów. Dodatkowo zwiększają wchłanianie selenu w przewodzie pokarmowym.

Witamina C nasila wytwarzanie tyrozyny i nasila absorpcję lewotyroksyny.

Witamina E zapewnia szczelność naczyń krwionośnych, dzięki temu przyczynia się do ograniczania obrzęków.

Flawonoidy

Flawonoidy są składnikami żywności o wpływie na tarczycę zarówno korzystnym, jak i niekorzystnym.

Działanie ochronne wynika z ich cech antyoksydacyjnych i przeciwzapalnych. Działanie antytarczycowe wynika z blokowania wychwytu jodu, syntezy hormonów i ich przemian poprzez hamujący wpływ na zaangażowane w ten proces enzymy.

Co więcej, okazuje się, że flawonoidy zawarte w owocach, kakao, czarnej i zielonej herbacie, tak samo jak białko sojowe, mają właściwości goitrogenne, czyli wolotwórcze. Inne produkty o takim działaniu to rośliny strączkowe i orzechy arachidowe.

Dlatego produkty spożywcze bogate w te związki powinny być ostrożnie wykorzystywane w diecie. Nie oznacza to jednak, że konieczna jest ich całkowita eliminacja, jeśli podaż jodu jest prawidłowa. Dodatkowo gotowanie żywności prowadzi do zmniejszenia ich właściwości wolotwórczych.

Choroba Hashimoto a celiakia

Znaczenie glutenu i diety bezglutenowej dla osób z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto jest aktualnie źródłem dyskusji. Dzieje się tak, ponieważ u osób z Hashimoto istnieje wyższe ryzyko choroby trzewnej - celiakii, a u chorych z celiakią - wyższe ryzyko choroby Hashimoto.

Przypuszcza się, że wynika to z podobieństwa podłoża genetycznego tych dwóch chorób. Przeciwciała przeciw transglutaminazie tkankowej, charakterystyczne dla celiakii, mogą wchodzić w reakcje z transglutaminazą obecną w tarczycy i w ten sposób być jednym z elementów patogenezy zapalenia gruczołu.

Stosowanie diety bezglutenowej u części osób z chorobą trzewną spowodowało obniżenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych. Jednak takie efekty nie występują u wszystkich. Nie ma również dowodów naukowych na skuteczność eliminacji z diety glutenu u osób z Hashimoto bez celiakii.

Zgodnie ze stanowiskiem Grupy Ekspertów Sekcji Dietetyki Medycznej Polskiego Towarzystwa Żywienia Pozajelitowego, Dojelitowego i Metabolizmu, wprowadzenie diety bezglutenowej u osób z chorobą Hashimoto jest uzasadnione tylko w przypadku współwystępowania celiakii i innych form nietolerancji glutenu.

Jak schudnąć z Hashimoto?

Choroba Hashimoto równa się wolniejsza przemiana materii. Dla osoby chorującej oznacza to, że musi odpowiednio dostosować swoją dietą i zapewnić optymalną aktywność fizyczną, aby zredukować masę ciała.

Przyspieszyć metabolizm można poprzez przejście na dietę o zmniejszonej energetyczności. Skuteczność diety redukcyjnej obserwuje się przy deficycie kalorycznym od 10 do 20% oraz poprzez zwiększenie procentowej zawartości białka w przyjmowanym pokarmie.

Nie można również zapomnieć o dostarczaniu wraz z pożywieniem opisanych powyżej substancji. Szczególnie należy zadbać o odpowiednią podaż jodu, selenu, cynku, żelaza, witamin A, C, D i E oraz wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3.

Ważne jest regularne spożywanie od 4 do 5 posiłków w ciągu dnia, co około 3 godziny, bez podjadania między nimi. Ostatni posiłek należy przyjąć minimum 2 godziny przed pójściem spać.

Ruch w chorobie Hashimoto

Oprócz diety przeciwzapalnej nie można zapominać o aktywności fizycznej. Należy wykonywać ćwiczenia o umiarkowanej intensywności, 3-4 razy w tygodniu. Polecane są: pływanie, jazda na rowerze, szybki marsz, pilates czy jogging.

Zobacz także: Jak schudnąć z niedoczynnością tarczycy?

Hashimoto a leki wspomagające odchudzanie

Podstawową formą farmakoterapii choroby Hashimoto jest przyjmowanie syntetycznego analogu tyroksyny - lewotyroksyny. Najpopularniejszymi preparatami zawierającymi tę substancję czynną są Euthyrox i Letrox.

Pacjenci z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy typu Hashimoto często zmagają się z nadmierną masą ciała. Aktualnie na rynku pojawia się coraz więcej leków odchudzających, takich jak Mysimba, które mogą wydawać się bardzo kuszące.

Jednak przed rozpoczęciem terapii lekami pomagającymi w utracie kilogramów, konieczna jest konsultacja z lekarzem, najlepiej specjalistą w dziedzinie endokrynologii, który zajmuje się pacjentami z zaburzeniami hormonalnymi. Część leków odchudzających nie powinna być stosowana przez pacjentów z wysokimi dawkami lewotyroksyny. Bezpieczeństwo połączenia dwóch substancji musi zostać indywidualnie ocenione.

Potrzebujesz porady endokrynologa? Podejrzewasz chorobę Hashimoto? Serwis erecept.pl oferuje konsultacje z endokrynologiem online.

Bibliografia

Pastusiak K., Michałowska J., Bogdański P., Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy, Varia Medica 2018 tom 2, nr 2, strony 111-115

Lachowicz K., Stachoń M., Pałkowska-Goździk E., Lange E., Fizjologiczne aspekty postępowania dietetycznego w chorobie Hashimoto, Kosmos Problemy Nauk Biologicznych, Tom 68, 2019, strony 201-214

Romm A., Plan ratunkowy dla tarczycy i nadnerczy, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2018