Zaburzenia lękowe to schorzenia przebiegające z uczuciem nieuzasadnionego lęku, który utrudnia codzienne funkcjonowanie. Z kolei zaburzenia depresyjne to choroby, w których obserwujemy zaburzenia nastroju, emocji i napędu psychoruchowego.
Zaburzenia depresyjne i lękowe to dwa różne schorzenia natury psychiatrycznej. Depresja należy do chorób afektywnych - chorób, w których obserwujemy zaburzenia nastroju, emocji i napędu psychoruchowego. Z kolei zaburzenia lękowe obejmują stałe lub napadowe uczucie niepokoju, które utrudnia codzienne funkcjonowanie w sytuacji, gdy realne zagrożenie nie istnieje.
Mimo iż są to odrębne choroby często diagnozujemy je równocześnie. Może to wynikać z ich wspólnego źródła m.in. predyspozycji genetycznej, nieprawidłowej syntezy neurotransmiterów (substancji odpowiedzialnych za przesyłanie bodźców w układzie nerwowym), traumatycznych przeżyć, silnego stresu czy spożywania substancji toksycznych. Często również jedno zaburzenie jest konsekwencją drugiego np. silne uczucie lęku może prowadzić do obniżenia nastroju i odwrotnie. To ścisłe powiązanie między chorobami wykorzystuje się podczas ich leczenia. Z reguły przewlekła terapia obu schorzeń opiera się na lekach przeciwdepresyjnych zwiększających stężenie odpowiednich neuroprzekaźników w organizmie oraz wsparciu psychologicznym.
W ostatnich latach schorzenia dotyczące zdrowia psychicznego zaczęły funkcjonować w świadomości społecznej i przestały być powodem do wstydu. Dzięki tej zmianie jesteśmy w stanie zauważyć ogrom problemu, którego skala wciąż rośnie. Zaburzenia depresyjne i lękowe stanowią jedną z głównych przyczyn pogorszenia jakości życia - niezależnie od grupy wiekowej. Najczęściej obserwujemy je jednak u kobiet w wieku 20-40 lat.
Zaburzenia depresyjne to jedna z form zaburzeń nastroju - stanu emocjonalnego o niskim natężeniu, utrzymującego się przez dłuższy czas. W zaburzeniu depresyjnym nastrój ten ulega obniżeniu na co najmniej 2 tygodnie. Pacjent odczuwa smutek i przygnębienie, traci zdolność odczuwania radości z rzeczy i zajęć, które do tej pory były dla niego przyjemne (anhedonia) lub jest zobojętniały na świat zewnętrzny.
Chorzy na depresję często zgłaszają również bardziej lub mniej nasilone spowolnienie psychoruchowe. Nie mają energii, skarżą się na ciągłe zmęczenie, obniża się ich tempo poruszania i wypowiadania, ciężej im skupić myśli i zapamiętywać nowe informacje. Często dołącza się również zjawisko osłabienia woli, czyli kłopoty w podejmowaniu decyzji i rozpoczynaniu nowych działań. Zdarza się, że cierpi na tym kariera zawodowa czy szkolna, życie społeczne, a nawet osobista higiena. Ogólne spowolnienie i osłabienie pogłębiają się dodatkowo przez uporczywe problemy ze snem - ciężko jest zasnąć, sen jest płytki i niesatysfakcjonujący, pacjenci budzą się wcześnie rano i są senni przez cały dzień.
Zaburzenia depresyjne mogą wiązać się również z silnym lękiem. Pacjent odczuwa napięcie, boi się, jednak obiektywnie nie ma do tego powodów. Chorzy w różny sposób próbują radzić sobie z nasilającym się wzburzeniem - poprzez nieustanne przemieszczanie się, ruchy dłońmi, a nawet samookaleczanie. Najcięższą formą depresji lękowej, w której napięcie jest tak silne, że pacjent w niemocy potrafi targnąć się własne życie nazywamy depresją agitowaną.
Zaburzenia depresyjne przebiegają niekiedy również z somatyzacją - objawami pochodzącymi z ciała, które nie są jednak związane z żadną chorobą organiczną, a wywołuje je nieprawidłowy stan psychiczny. Pacjenci skarżą się na suchość w jamie ustnej, zaparcia, brak apetytu i spadek masy ciała czy bóle głowy.
W depresji z elementami psychotycznymi pacjenci mogą prezentować urojenia - zaburzenia treści myślenia, które opierają się na błędnych założeniach i oporne są na jakiekolwiek formy racjonalnej argumentacji i przedstawianie dowodów. Urojenia przybierają tu zazwyczaj charakter winy i kary, poniżenia, grzeszności, a nawet nihilizmu (negowanie elementów świata lub własnej osoby).
Zaburzenia lękowe to niejednorodna grupa dolegliwości, której podstawę stanowi niczym nieuzasadniony lęk, często nieuświadomiony, skierowany wobec nieistniejącego zagrożenia. Obecność lęku jako takiego nie jest jeszcze powodem do zmartwień, sytuacja staje się jednak poważna gdy jest on tak silny i częsty, że potrafi sparaliżować codzienne funkcjonowanie.
Formy zaburzeń lękowych różnią się od siebie czasem trwania, częstością nawracania objawów oraz obiektem lęku - niekiedy jest on konkretny i jednoznaczny, w innych przypadkach ma nieokreślony charakter.
Najczęstszą formą zaburzeń lękowych jest lęk napadowy (paniczny). Objawy pojawiają się nagle, często bez związku z jakimikolwiek stresującymi wydarzeniami. Pacjent zaczyna odczuwać wewnętrzne napięcie, któremu towarzyszy kołatanie serca, drżenie rąk czy suchość w ustach. Często zaczyna się hiperwentylować, co w skrajnych przypadkach potrafi doprowadzić do omdlenia. Atak trwa zazwyczaj kilkanaście minut, po czym samoistnie wygasa. Pomiędzy napadami nie stwierdza się żadnych dolegliwości.
Przeciwieństwem napadów paniki jest lęk wolnopłynący, długofalowy. Chory codziennie przez dni i tygodnie odczuwa nieprzyjemne rozdrażnienie i niepokój, często nie będąc w stanie wyjaśnić ewentualnego podłoża swojego stanu. Dodatkowo na już zły stan psychiczny nakładają się dolegliwości tj. zaburzenia koncentracji, napięciowe bóle głowy, bóle brzucha i nudności, kołatania serca czy nadmierna potliwość.
Fobia jest specyficzną formą zaburzeń lękowych, w której źródło niepokoju stanowi zwykle niegroźny obiekt np. igła czy określona sytuacja np. burza. Kontakt z obiektem fobii, niekiedy również myśl o nim powoduje uczucie silnego, obezwładniającego lęku oraz objawy tj. kołatanie serca, drżenie, a nawet stan przedomdleniowy.
Pacjent jest świadomy irracjonalności swojego zachowania, wie, że istnieje małe prawdopodobieństwo, że stanie mu się krzywda. Mimo to nie jest w stanie powstrzymać własnych reakcji. Najpopularniejszą formą leczenia fobii jest długotrwałe, powolne i coraz intensywniejsze narażanie pacjenta na bodziec stresowy. Ma to doprowadzić do ?odwrażliwienia? chorego i zaakceptowania obiektu lęku jako czegoś niegroźnego.
Ciekawym typem zaburzeń nerwicowych są również zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw). Pod wpływem wewnętrznego przymusu pacjent wykonuje powtarzalne, często bezsensowne czynności (kompulsja) np. wielokrotne mycie rąk. Próba powstrzymania takiego zachowania skutkuje narastającym napięciem. Obok komponenty ruchowej chorzy skarżą się na nawracające, często krzywdzące, budzące dyskomfort lub uczucie obrzydzenia myśli, których nie potrafią się pozbyć (obsesje). Podłoże tego typu zachowań jest nieznane.
Zarówno w zaburzeniach depresyjnych, jak i lękowych regularna, konsekwentna i dobrze przeprowadzona terapia psychologiczna potrafi przynieść znaczącą poprawę stanu. Psychoterapia może stanowić podstawę terapii, zwłaszcza gdy dolegliwości mają charakter reaktywny (pojawiły się w reakcji na stresujące zdarzenie losowe), może również wspomagać efekty leczenia farmakologicznego.
Najczęściej wybieraną formą psychoterapii jest terapia poznawczo-behawioralna. Zakłada ona, że większość dolegliwości pacjenta może wynikać z nieprawidłowych, wyuczonych wcześniej mechanizmów zachowań. Terapia ma na celu wykrycie i uświadomienie pacjentowi obecności tych schematów oraz nauczenie go nowej formy postępowania w określonych, często stresowych sytuacjach.
Do leków przeciwdepresyjnych pierwszego rzutu, które stanowią również podstawę przewlekłego leczenia zaburzeń lękowych należą inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) np. sertralina (Zoloft, Asertin), fluoksetyna (Bioxetin) czy citalopram (Citabax) oraz wenlafaksyna (Velafax) - inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI).
W przypadku zaburzeń lękowych terapię przewlekłą należy rozważyć u pacjentów cierpiących na lęk uogólniony, fobię społeczną (lęk pojawiający się w przebiegu kontaktów międzyludzkich, zwłaszcza z nieznajomymi) lub lęk o charakterze napadowym, przy dużej częstotliwości i sile ataków.
Leki należy przyjmować regularnie, w możliwie jak najmniejszych skutecznych dawkach, pod ścisła kontrolą lekarza.
Pierwsze efekty przeciwlękowe i przeciwdepresyjne obserwuje się już po paru tygodniach leczenia, jednak terapia powinna trwać minimum 6-12 miesięcy. Jeśli leczenie wdrożono po drugim lub kolejnym epizodzie depresyjnym istnieje ryzyko, że terapię będzie trzeba kontynuować przez kolejne lata, niekiedy do końca życia.
Do najczęstszych działań niepożądanych leków przeciwdepresyjnych należą: zaburzenia funkcji seksualnych np. trudności z uzyskaniem erekcji czy obniżenie libido, niezamierzony wzrost masy ciała czy uczucie nadmiernej senności.
Należy unikać równoczesnego stosowania preparatów, które zwiększają stężenie serotoniny we krwi, gdyż istnieje ryzyko wywołania objawów zespołu serotoninergicznego. Jest to stan zagrożenia życia, który manifestuje się w postaci gorączki, sztywności mięśniowej, ogólnego pobudzenia, drgawek, zaburzeń świadomości.
Wśród innych leków przeciwdepresyjnych zarejestrowanych do leczenia zarówno zaburzeń depresyjnych, jak i lękowych wyróżniamy bupropion (lek hamujący wychwyt zwrotny noradrenaliny i dopaminy), moklobemid (inhibitor monoaminooksydazy A), worioketynę (stymulator receptora serotoninowego) czy agomelatynę (agonistę receptorów melatoninowych).
Leki przeciwlękowe z grupy benzodiazepin np. diazepam (Relanium), lorazepam (Lorafen) wskazane są w przypadku zaburzeń lękowych pod postacią napadów paniki o małej lub umiarkowanej częstości i intensywności. Rzadko przepisywane są również jako preparat wspomagający terapię zaburzeń depresyjnych z wysokim poziomem lęku. Leki te mają efekt uspokajający, zmniejszają napięcie mięśniowe i potęgują uczucie senności.
Benzodiazepiny należy przyjmować doraźnie - jednorazowo w momencie pojawienia się objawów. Ze względu na potencjał silnie uzależniający leki te przeznaczone są do krótkotrwałej terapii, w jak najmniejszej dawce, ściśle przestrzegając zaleceń lekarza. Podczas leczenia istnieje również ryzyko rozwoju tolerancji - z czasem do osiągnięcia efektu terapeutycznego potrzebna jest wyższa dawka substancji czynnej.
Benzodiazepiny można również przedawkować. Wśród objawów zatrucia wyróżniamy: ogólne spowolnienie, nadmierną senność, niewyraźną mowę, zaburzenia chodu i równowagi, wąskie źrenice, spadek ciśnienia tętniczego, zmniejszenie napędu oddechowego, w ostateczności śpiączkę i zgon.
