Ból kręgosłupa to jedna z chorób cywilizacyjnych, której przyczyny obejmują zmianę trybu życia społeczeństwa na siedzący, nieprawidłową dietę i ograniczoną aktywność fizyczną. Wszystko to predysponuje do wzrostu masy ciała i tym samym jeszcze większego obciążenia stawów.
Najczęstszym rodzajem bólu, z którym spotyka się w życiu prawie każdy z nas, jest ból o charakterze nieswoistym, czyli nieprzypisany żadnej konkretnej chorobie. Zazwyczaj spowodowany jest naturalnymi zmianami zachodzącymi w organizmie wraz z procesem starzenia - zwężanie szpar stawowych, wypuklanie się krążków (dysków) międzykręgowych do kanału kręgowego, wyrośla kostne.
Czynnikami, które każą nam rozszerzyć diagnostykę i poszukać konkretnej jednostki chorobowej jest promieniowanie bólu do innej części ciała lub współwystępowanie deficytów neurologicznych np. zaburzeń czucia lub oddawania moczu i stolca.
Ból nieswoisty zazwyczaj zlokalizowany jest osiowo, ma charakter ostry i samoistnie ustępuje po kilku dniach.
10% wszystkich przypadków bólu kręgosłupa przybiera charakter swoisty tzn. charakterystyczny dla danej choroby. Do tej grupy należy zakwalifikować każdy ból, który przebiega razem z innymi objawami neurologicznymi wynikającymi z ucisku nerwu przez strukturę kostną. Objawy ucisku to m.in.: promieniowanie bólu do innej części ciała, zaburzenia czucia, osłabienie siły mięśniowej, nieprawidłowa kontrola zwieraczy.
Nie wszystkie dolegliwości bólowe w obrębie pleców muszą wiązać się z nieprawidłowym funkcjonowaniem struktur kręgosłupa. Niekiedy ból jest odzwierciedleniem patologii, która toczy się w innych narządach klatki piersiowej, jamy brzusznej lub miednicy. Taki rodzaj bólu nazywamy rzutowanym. Przykładowymi schorzeniami internistycznymi, które mogą manifestować się jako objawy bólowe w obrębie pleców są zapalenie płuc lub opłucnej, zawał serca, rozwarstwienie aorty, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie trzustki, odmiedniczkowe zapalenie nerek. Plecy mogą boleć także w schorzeniach ginekologicznych np. endometriozie lub ciąży pozamacicznej.
Co ciekawe ból pleców może mieć także podłoże psychologiczne lub towarzyszyć chorobom psychiatrycznym np. zaburzeniom lękowym, depresji czy uzależnieniom.
Podstawowym elementem leczenia, a także zapobiegania bólom pleców w przyszłości jest kinezyterapia czyli terapia ruchowa. Wzmacnianie i rozciąganie mięśni przykręgosłupowych oraz pozostałych mięśni posturalnych zapewnia prawidłową sylwetkę i tym samym oddala widmo pojawienia się zmian zwyrodnieniowych.
W dzisiejszych czasach, kiedy duża część populacji pracuje przed monitorem, by ochronić się przed zwyrodnieniami kręgosłupa szyjnego konieczne jest także zapewnienie odpowiedniej ergonomii stanowiska.
Niezmiernie ważnym elementem zdrowego życia jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, gdyż każdy dodatkowy kilogram stanowi obciążenie dla stawów i sprzyja szybszemu ich zużyciu.
Ważne jest także optymalne nawodnienie organizmu, gdyż odwodnienie krążków międzykręgowych zmniejsza ich zdolność do amortyzacji i ochrony przed wstrząsami.
W walce z nieswoistym bólem kręgosłupa podstawę postępowania terapeutycznego stanowi leczenie objawowe - przeciwbólowe i zmniejszające napięcie mięśni przykręgosłupowych. Przydatne mogą okazać się także ciepłe okłady, gdyż wysoka temperatura działa relaksująco i rozluźniająco. Jeśli ból jest wynikiem urazu, poleca się zastosowanie zimnych okładów, które działają przeciwobrzękowo.
Ból o lekkim i umiarkowanym nasileniu zwalcza się początkowo za pomocą leków przeciwbólowych z pierwszego stopnia drabiny analgetycznej czyli za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Stosuje się je doustnie lub miejscowo - dostępne są produkty w formie maści lub żelu. Ze względu na wysokie ryzyko występowania działań niepożądanych np. objawów dyspeptycznych lub wrzodów żołądka terapia powinna trwać niedługo, maksymalnie 2-4 tygodnie. Leki dostępne są zazwyczaj bez recepty, należą do nich m.in. ketoprofen (Ketonal), deksketoprofen (Dexak), naproksen (Anapran) lub diklofenak (Olfen). Lekiem przeciwbólowym drugiego rzutu jest tutaj nimesulid (Nimesil) dostępny na receptę oraz paracetamol.
Jeśli ból kręgosłupa jest bardzo silny albo nie ustępuje po NLPZ lub paracetamolu, kolejnym krokiem jest dołożenie do terapii substancji z grupy słabych opioidów. Najczęściej stosuje się preparaty złożone, przy czym najpopularniejszym połączeniem jest paracetamol z tramadolem (Doreta, Poltram Combo) oraz deksketoprofen z tramadolem (Skudexa).
Skuteczność tych leków opiera się synergistycznym działaniu obu substancji aktywnych o różnych mechanizmach. Oznacza to, że jednoczasowe zastosowanie tych dwóch grup lekowych daje większy efekt niż zastosowanie ich pojedynczo. Leczenie skojarzone umożliwia też redukcję dawek obu leków, a tym samym zmniejszenie ryzyka pojawienia się działań niepożądanych.
Terapię lekami opioidowymi powinno prowadzić się bardzo ostrożnie - za pomocą najmniejszych skutecznych dawek, maksymalnie 5 dni. Opioidy mają potencjał uzależniający, a ich przedawkowanie grozi takimi objawami jak zmniejszenie częstości akcji serca czy depresja oddechowa.
Ból neuropatyczny, czyli wynikający z uszkodzenia struktur nerwowych może być oporny na standardowo stosowane leczenie przeciwbólowe. W takiej sytuacji warto uzupełnić terapię tzw. koanalgetykami - lekami, które potencjalizują skuteczność analgetyków poprzez hamowanie nadpobudliwości komórek nerwowych. Do koanalgetyków należą leki przeciwdepresyjne, przede wszystkim z grupy trójpierścieniowych np. amitryptylina oraz leki przeciwdrgawkowe np. gabapentyna.
Popularne wśród pacjentów cierpiących na bóle kręgosłupa są także cyklicznie stosowane podoponowe zastrzyki ze sterydu i leku znieczulającego (lidokainy) tzw. blokady. Jest to jednak postępowanie wyłącznie objawowe, które działa krótkotrwale. Ponadto naraża pacjenta na ogólnoustrojowe działania niepożądane leków sterydowych.
Pacjenci, którzy cierpią na nawracający lub przewlekły ból kręgosłupa bardzo chwalą sobie regularne masaże wykonywane przez fizjoterapeutów. Niedawno popularna stała się też wibroterapia za pomocą masażerów wibrujących lub terapia manualna wykonywana przez chiropraktyków. Odważni mogą spróbować także akupunktury lub powierzchownej stymulacji elektrycznej (TENS).
Ostatecznie, jeśli zmiany w kręgosłupie są na tyle poważne, że grożą uszkodzeniem struktur nerwowych konieczna może być operacja. Zakres zabiegu uzależniony jest od rodzaju malformacji w kręgosłupie, może obejmować np. stabilizację uszkodzonych kręgów, usunięcie jądra miażdżystego krążka międzykręgowego czy wyrośli zwyrodnieniowych.
Ból przewlekły, który towarzyszy pacjentowi nieustannie oraz ogranicza jego codzienne funkcjonowanie, sprzyja zaburzeniom stanu emocjonalnego np. rozdrażnieniu, utracie chęci do życia i depresji. Nie można pozwolić by człowiek pozostał z tymi dolegliwościami sam. Należy objąć pacjenta odpowiednią opieką psychologiczną np. w formie terapii poznawczo-behawioralnej.
