Napięciowy ból głowy - przyczyny, objawy i metody leczenia

Czym jest napięciowy ból głowy?

Ból głowy o typie napięciowym jest to rodzaj samoistnego bólu głowy o nienapadowym charakterze. Istotą bólu głowy o typie napięciowym jest mniej lub bardziej regularne pojawianie się incydentów bólu głowy o zróżnicowanym czasie trwania i mało charakterystycznych objawach klinicznych.

Ból głowy o typie napięciowym uważany jest za najczęstszy rodzaj bólu głowy, lecz mało charakterystyczny obraz kliniczny utrudnia ocenę częstości jego występowania. Częstość występowania w populacji ogólnej ocenia się na 20-40%, częściej chorują kobiety - od 2 do 4 razy częściej. Choroba rozpoczyna się zwykle w wieku dorosłym.

Jakie są przyczyny napięciowego bólu głowy?

Nadal nie do końca jasny jest mechanizm patogenetyczny związany z napięciowymi bólami głowy. Stan ten często współistnieje ze zwiększonym napięciem mięśni w okolicy głowy i szyi - wzrost napięcia mięśni nie jest jednak zawsze obecny, dlatego coraz częściej stosowane jest określenie "ból głowy typu napięciowego".

Przez długie lata uznawano, że główną przyczyną napięciowych bólów głowy są zaburzenia psychiczne i nie podejmowano zdecydowanych działań w celu zgłębienia biologicznego mechanizmu ich powstawania. Dopiero później udowodniono, że choroba ma podłoże neurobiologiczne, a kluczowe czynniki to:

• predyspozycje genetyczne,

• napięcie emocjonalne,

• czynniki środowiskowe,

• zaburzenia czynności układu nerwowego.

Dziedziczenie

Dziedziczenie odgrywa rolę w patogenezie napięciowego bólu głowy tylko u około 19% pacjentów. Występowanie bólu jest trzykrotnie częstsze u krewnych pierwszego i drugiego stopnia.

Mimo braku znanych szczegółów dotyczących modelu dziedziczenia, wyniki dotychczasowych badań wskazują, że proces ten obejmuje szereg genów podatnych na wpływ czynników środowiskowych.

Napięcie emocjonalne

Napięciowy ból głowy często współistnieje z podwyższonym poziomem napięcia emocjonalnego, zespołem nerwicowym lub stanami obniżonego nastroju, których nasilenie jest większe niż u osób z innymi formami pierwotnych bólów głowy. Może pojawić się w wyniku doświadczanego stresu.

Złe samopoczucie psychiczne bardziej sprzyja wystąpieniu bólu głowy typu napięciowego niż fizyczne zmęczenie.

Ból głowy typu napięciowego wpływa na codzienne funkcjonowanie, osoby cierpiące mają trudniejsze zadanie w radzeniu sobie z bólem i funkcjonowaniu niż pacjenci z migreną. Profil psychologiczny osób z epizodycznym bólem jest zazwyczaj normalny, jednak u tych z przewlekłymi dolegliwościami częściej obserwuje się współistnienie depresji i lęku.

Zaburzenia czynności układu nerwowego

U podłoża napięciowego bólu głowy może leżeć przetrwała aktywacja obwodowych nocyceptorów, za których pośrednictwem dochodzi do pobudzenia neuronów ośrodkowych. Przyczyną nadwrażliwości mięśni i powięzi głowy na ból bywa uwalnianie mediatorów stanu zapalnego, uwrażliwiających obwodowe zakończenia czuciowe.

Za ośrodkowym mechanizmem powstawania bólu głowy typu napięciowego przemawiają:

• zmiany stężeń endogennych peptydów opioidowych, czyli met-enkefaliny i β-endorfiny w płynie mózgowo-rdzeniowym;

• obniżenie progu pobudliwości bólowej u niektórych osób.

Jak objawia się napięciowy ból głowy?

Przy napięciowym bólu głowy ból manifestuje się jako uczucie ucisku i czasem towarzyszy mu wrażenie rozpierania. Ból z reguły jest odczuwany po obu stronach, u około 10% pacjentów dominują dolegliwości bólowe jednostronne. Intensywność bólu wzrasta w ciągu dnia, zwykle nie występują dodatkowe objawy.

W przypadku przewlekłej postaci mogą pojawić się łagodne mdłości. Nasilenie bólu nie wzrasta pod wpływem wysiłku fizycznego.

Epizody napięciowych bólów głowy trwają od 30 minut do 7 dni, najczęściej ciągną się przez wiele godzin. Ból często występuje bez wyraźnych przyczyn, jednak czynnikiem prowokującym mogą być wahania napięcia emocjonalnego, brak snu, głód, spożycie alkoholu, przegrzanie, palenie tytoniu oraz zmiany frontów atmosferycznych.

Ani w okresie między epizodami bólu, ani podczas ich trwania nie obserwuje się odchyleń od normy w ogólnym stanie pacjenta czy neurologicznym. U części pacjentów zauważa się zwiększone napięcie mięśni głowy, karku i mięśni przykręgosłupowych, co może powodować trudności w ich rozluźnieniu.

W znacznej większości przypadków pacjentów cierpiących na bóle głowy o charakterze napięciowym występują momenty obniżonego nastroju, które mogą występować zarówno w okresach bólu głowy, jak i poza nimi, często towarzyszy im lęk.

Czy napięciowy ból głowy jest uleczalny?

Perspektywa całkowitego wyleczenia jest niepomyślna. Częstotliwość i intensywność epizodów bólu napięciowego mogą ulegać zmianom w czasie, czasem malejąc, innym razem nasilając się, jednak skłonność do występowania bólów głowy, zazwyczaj nieprzemijających, o rozległej lokalizacji, utrzymuje się przez całe życie pacjenta.

Czynniki wyzwalające ból głowy typu napięciowego

Wśród czynników wyzwalających ból o charakterze napięciowym wymienia się:

• produkty spożywcze – czekoladę, jajka, mleko, tłuste produkty, alkohol,

• palenie tytoniu,

• wysoką temperaturę otoczenia,

• dużą wilgotność powietrza,

• zmiany ciśnienia atmosferycznego,

• nieregularne posiłki,

• brak wystarczającej ilości snu,

• zaburzenia rytmu snu i czuwania,

• aktywność fizyczną,

• jasne światło,

• hałas,

• przemęczenie pracą/nauką,

• długi kontakt z komputerem,

• stres.

Jak stawia się rozpoznanie napięciowego bólu głowy?

U pacjenta z napięciowym bólem głowy nie obserwuje się odchyleń w badaniu fizykalnym ani deficytu neurologicznego. W niektórych przypadkach podczas badania palpacyjnego głowy można zauważyć obecność punktów o zwiększonej wrażliwości na ucisk, zlokalizowanych na czaszce.

Te punkty najczęściej znajdują się w okolicach skroniowych. Chorzy zgłaszają uczucie tkliwości tych punktów także między atakami, jednakże w trakcie bólu ich tkliwość wzrasta.

Napięciowy ból głowy jest diagnozą opartą na analizie cech bólu głowy zebranych podczas wywiadu oraz braku odchyleń stwierdzonych w badaniu fizykalnym. Nie istnieją specjalistyczne metody diagnostyczne umożliwiające jednoznaczne potwierdzenie napięciowego bólu głowy.

Dlatego też przeprowadzanie badań obrazowych, laboratoryjnych lub elektroneurofizjologicznych w celu potwierdzenia diagnozy jest nieuzasadnione.

Niepokojące objawy napięciowego bólu głowy

Poszerzenie diagnostyki konieczne jest natomiast w przypadku wystąpienia niepokojących objawów towarzyszących bólowi głowy. Po ich stwierdzeniu konieczna jest pilna konsultacja neurologiczna.

W większości przypadków niezbędna jest przyspieszona diagnostyka neuroradiologiczna i badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Objawy alarmowe mogące towarzyszyć bólowi głowy to:

• pierwszy lub najsilniejszy w życiu ból głowy,

• ból o ostrym początku,

• istotne nasilenie lub zmiana charakteru przewlekłego bólu głowy,

• współistniejąca choroba nowotworowa, immunosupresja, ciąża,

• ból z utratą przytomności lub napadem drgawkowym,

• ból związany z wysiłkiem, próbą Valsalvy, aktywnością seksualną,

• współwystępowanie objawów neurologicznych.

W przypadku wystąpienia któregokolwiek z powyższych objawów alarmowych należy niezwłocznie udać się do lekarza lub zgłosić na najbliższy szpitalny oddział ratunkowy (SOR).

Jak wygląda leczenie napięciowego bólu głowy?

Ważnym aspektem leczenia osób borykających się z napięciowymi bólami głowy jest unikanie polipragmazji, czyli równoczesnego stosowania wielu leków oraz przeciwdziałanie jej, jeśli pacjent już uległ temu w wyniku wcześniejszych terapii.

W przypadku przewlekłej postaci choroby preferowanym podejściem terapeutycznym jest stosowanie leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych. Głównie wykorzystywane są leki trójpierścieniowe, takie jak amitryptylina, doksepina i opipramol.

Leki przeciwdepresyjne o innym składzie chemicznym, na przykład mianseryna i maprotylina, wykazują podobną skuteczność w leczeniu napięciowych bólów głowy, ale z mniejszym ryzykiem działań niepożądanych.

Leki przeciwdepresyjne są możliwe do wykupienia w aptece tylko i wyłącznie za okazaniem recepty. Receptę możesz otrzymać podczas krótkiej konsultacji na stronie Erecept.

Zalecane jest długoterminowe stosowanie leków przeciwdepresyjnych i przeciwlękowych - terapia powinna trwać od 3 do 6 miesięcy.

W terapii przypadków doraźnych epizodów napięciowych bólów głowy stosuje się niesteroidowe leki przeciwzapalne. Do najczęściej stosowanych należą ketoprofen, naproksen, ibuprofen, a także nie należący do tej grupy lek przeciwbólowy paracetamol. W przypadku wystąpienia zwiększonego napięcia mięśniowego stosuje się również leki miorelaksacyjne, takie jak baklofen, metokarbamol, tolperyzon i tetrazepam.

W terapii napięciowych bólów głowy istotną rolę odgrywają również metody niefarmakologiczne. Ważne jest zrozumienie, że przewlekły ból głowy może być źródłem znacznego stresu (co może prowadzić do powstania błędnego koła, nasilającego dolegliwości). Dlatego kluczowym elementem terapii jest wyjaśnienie, że choroba ma charakter niezłośliwy.

Na podstawie wywiadu chory wspólnie z lekarzem identyfikuje czynniki wywołujące ból głowy i opracowuje plan unikania ich. Wśród tych czynników znajdują się stres, ale także odwodnienie, głód, nadmierne wysiłki fizyczne oraz zaburzenia snu.

Inną skuteczną metodą niefarmakologiczną jest trening radzenia sobie ze stresem oraz techniki relaksacyjne. Według badań obserwacyjnych zastosowanie tych metod przynosi istotną ulgę pacjentom.

Jedną z metod specyficznych w terapii napięciowych bólów głowy jest biofeedback EMG. Metoda ta umożliwia pacjentowi świadomą kontrolę nad napięciem mięśni. W trakcie sesji terapeutycznych aktywność mięśni jest monitorowana za pomocą elektromiografii, a pacjent podczas treningu relaksacyjnego stara się obniżyć ich napięcie. Cykl terapeutyczny obejmuje kilka tygodni.

Czym różnią się napięciowy ból głowy i migrena?

Brak możliwości obiektywnego ustalenia rozpoznania rodzi możliwość pomylenia napięciowych bólów głowy z łagodnie przebiegającą migreną bez aury. Skala tych pomyłek może sięgać 30%, dlatego ważne jest zapamiętanie różnic między tymi dwoma jednostkami chorobowymi.

Migrena charakteryzuje się rzadszym występowaniem w porównaniu do napięciowego bólu głowy. Jest to także jednostronny ból głowy, często z towarzyszącą aurą, która może objawiać się jako zmiany w polu widzenia lub inne objawy neurologiczne.

Nasilenie bólu migrenowego może być bardzo znaczne, przyjmując charakter pulsujący, co różni go od charakterystycznego ściskającego bólu napięciowego bólu głowy. Dodatkowo migrena często towarzyszą objawy jak nudności, wymioty, fotofobia (światłowstręt) oraz fonofobia (wrażliwość na dźwięki).

Czas trwania napięciowego bólu głowy może być znacznie dłuższy, trwając od 30 minut do nawet tygodnia, podczas gdy migrena zazwyczaj ustępuje w ciągu kilku godzin do maksymalnie 3 dni.

W leczeniu migreny stosuje się zarówno leki doraźne, jak i leki profilaktyczne, takie jak beta-blokery czy leki przeciwpadaczkowe. Natomiast w przypadku napięciowego bólu głowy stosuje się głównie leki przeciwbólowe dostępne bez recepty oraz czasami leki przeciwdepresyjne w celach profilaktycznych.

To nie jest porada medyczna, nie zastąpi ci konsultacji lekarskiej. Serwis erecept.pl oferuje konsultacje medyczne.

Bibliografia

Siemiński M., Napięciowe bóle głowy w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej 2017, tom 11, nr 6, 255–262

Portal Podyplomie, Stępień A., Napięciowy ból głowy, https://podyplomie.pl/wiedza/neurologia/217,napieciowy-bol-glowy

Kozubski W., Liberski P., Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny, T2, Warszawa 2014