Otyłość olbrzymia - jak schudnąć? Jaki zakres kg?

Jak kwalifikowana jest otyłość olbrzymia?

Jak obliczyć BMI?

Do oceny nieprawidłowej masy ciała używa się wskaźnika masy ciała (indeks masy ciała, BMI) - ma on swoje ograniczenia, ale prostota jego użycia i powtarzalność są istotnymi zaletami BMI - uzyskuje się go przez podzielenie masy ciała w kilogramach przez kwadrat wzrostu podany w metrach.

W zależności od uzyskanego BMI (podawany w kg/m2), stan odżywienia klasyfikuje się jako:

• 18.5-24.9 - prawidłowa masa ciała,

• 25-29.9 - nadwaga,

• 30-34.9 - otyłość I stopnia,

• 35-39.9 - otyłość II stopnia,

• 40 i więcej - otyłość III stopnia, czyli otyłość olbrzymia.

Można również skorzystać z innych wskaźników, np. wskaźnik talia-biodra (WHR) - otyłość brzuszna jest rozpoznawana przy WHR > 0.85 dla kobiet i > 0.9 dla mężczyzn. Otyłość brzuszna ma szczególne znaczenie w rozwoju zespołu metabolicznego, dlatego czasem stosuje się tylko pomiar samego obwodu brzucha - jednak nie jest to przydatny wskaźnik u osób z BMI 35 i wyższym.

Ile osób boryka się z otyłością olbrzymią?

Od lat 70. otyłość jest narastającym problemem na świecie, a aktualnie z powodu nadmiernego odżywienia umiera więcej osób niż z niedożywienia. Szacuje się, że w Polsce otyłość dotyka 8 mln dorosłych, a w latach 2008-2017 częstość występowania nadwagi wzrosła z 54% do 56%, a otyłości z 16.4% do 16.9%. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi w 20 europejskich krajach, nadwaga i otyłość występuje u ponad połowy dorosłych.

Otyłość, w tym związana z nią otyłość brzuszna, doprowadza do znaczących zaburzeń metabolicznych, zwiększając ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego. Osoby otyłe są bardziej podatne na choroby układu sercowo-naczyniowego, które są pierwszą przyczyną zgonów naszej populacji.

Ponadto osoby z nadmierną masą ciała mają zwiększone ryzyko występowania niektórych nowotworów, m.in. raka endometrium czy wątroby. W skrajnych przypadkach otyłość olbrzymia uniemożliwia samodzielne funkcjonowanie. Wreszcie, otyłość może wiązać się z problemami psychicznymi, poczuciem wykluczenia.

Czynniki ryzyka

Przyczyny otyłości olbrzymiej, jak i otyłości niższego stopnia są wieloczynnikowe. Niektóre czynniki są modyfikowalne i pacjent może na nie wpłynąć, ale warto mieć świadomość również tych, których nie da się zmienić.

Czynniki genetyczne

Na ilość tkanki tłuszczowej, sposób jej rozmieszczenia mogą wpływać geny odziedziczone po przodkach. W pewnym stopniu nasze pochodzenie może też wpływać na regulację apetytu czy skuteczność przetwarzania pożywienia na energię. Niektóre choroby genetyczne są związane ze zwiększonym ryzykiem otyłości, np. zespół Turnera czy zespół Pradera-Williego.

Należy pamiętać, że w pewien sposób "dziedziczymy" także określone wzorce zachowań i zachowania żywieniowe, całe rodziny często spędzają wolny czas w podobny sposób. Określony styl życia może wspierać lub zapobiegać rozwojowi otyłości, która często dotyczy całej rodziny - nie tylko ze względu na pokrewieństwo, ale w dużej mierze wspólne nawyki.

Dieta, pojmowana jako sposób odżywiania, ma ogromne znaczenie w rozwoju otyłości olbrzymiej i otyłości niższego stopnia.

Produkty wysokokaloryczne i bogatotłuszczowe, niespożywanie warzyw i owoców, duże porcje jedzenia przyczyniają się do wzrostu masy ciała, a przy tym nie dostarczają odpowiednich porcji składników odżywczych, witamin i minerałów. "Wrogiem" zdrowego stylu życia są także napoje o dużej zawartości kalorii, np. słodzone lub alkoholowe.

Czynniki środowiskowe

Liczne czynniki zewnętrzne mogą sprzyjać rozwojowi otyłości. Stres i związana z nim niedostateczna ilość snu wiążę się ze zwiększonym wydzielaniem kortyzolu, może się także pojawić potrzeba spożywania większej liczby posiłków, zwłaszcza tych zawierających produkty wysokowęglowodanowe i bogatotłuszczowe.

Nie można zapomnieć o wpływie czynników społecznych oraz ekonomicznych. Prowadzenie zdrowego trybu życia jest trudniejsze dla osób, które nie mają bezpiecznej sytuacji np. finansowej czy lokalowej i niekoniecznie stanowi to dla nich priorytet.

Duża dostępność żywności wysokoprzetworzonej, często bogatokalorycznej, o dużej zawartości tłuszczu, powszechność korzystania z samochodów jako środków transportu (co zmniejsza podejmowaną aktywność fizyczną) oraz urządzeń elektronicznych wszelkiej maści sprawia, że utrzymanie odpowiedniej diety i aktywności fizycznej wymaga większej uwagi.

Objawy otyłości olbrzymiej

Zwiększona masa ciała może prowadzić do różnorakich problemów zdrowotnych, dających różnorakie objawy.

Objawy fizyczne

Objawy związane z otyłością łączą się w dużej mierze z konsekwencjami tej choroby jako powikłaniami nadmiernej masy ciała i zwiększonej zawartości tkanki tłuszczowej.

W przypadku choroby stłuszczeniowej wątroby rzadko mamy do czynienia z objawami i częściej jest to choroba wykrywana przypadkowo podczas badania USG jamy brzusznej. Jednak z otyłością można wiązać także ostre zapalenie trzustki, wywołujące silne bóle brzucha, które może przeistoczyć się nawet w stan zagrożenia życia.

Z kolei niewyspanie, utrudniona koncentracja w ciągu dnia, wybudzanie się w ciągu nocnego wypoczynku może wskazywać na obturacyjny bezdech senny, który należy do kolejnych negatywnych konsekwencji otyłości.

Zwiększona zawartość tkanki tłuszczowej wpływa m.in. na funkcjonowanie układu hormonalnego. Może to powodować pogłębienie objawów np. u kobiet z PCOS. Wykazano, że redukcja masy ciała u takich pacjentek może przyczynić się do zmniejszenia objawów hirsutyzmu, przywrócenia owulacji i lepszej regulacji cyklu miesiączkowego.

Powikłaniem otyłości jest także cukrzyca typu 2. Ta choroba przewlekła jest związana z licznymi uszkodzeniami układu sercowo-naczyniowego czy układu nerwowego.

Choroby układu krążenia, które częściej dotyczą osób otyłych, to m.in. nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, ale także takie stany jak udar mózgu czy choroba niedokrwienna serca. Zwiększona masa ciała wpływa też na układ szkieletowo-mięśniowy, co może skutkować np. przyspieszeniem procesów zwyrodnieniowych narządu ruchu, co skutkuje bólem stawów.

Co istotne, tendencja do przybierania na masie ciała może być objawem innych schorzeń, np. niedoczynności tarczycy czy zespołu Cushinga. Przyrost masy ciała może być także skutkiem przyjmowania leków takich jak kortykosteroidy czy niektórych leków psychiatrycznych.

Na skutek redukcji nadmiaru tkanki tłuszczowej i masy ciała można doprowadzić do zmniejszenia wymienionych dolegliwości, odstawienia części niezbędnych leków, a nawet całkowitego ustępowania powikłań otyłości.

Objawy psychologiczne

Wielu pacjentów borykających się z otyłością olbrzymią może potrzebować pomocy psychologa czy psychoterapeuty, gdyż ich zachowania prowadzące do rozwinięcia otyłości są związane z wykształconymi mechanizmami, powstającymi w reakcji np. na stres.

U takich pacjentów spożywanie pokarmów jest często związane z zaburzeniami lękowymi czy poczuciem niskiej wartości, a relacja z jedzeniem zmienia się. Dla takich osób pokarm jest nie tylko dostarczaniem niezbędnej energii, ale także sposobem na ujarzmienie emocji, wyrażenie ich czy sposobem na spędzanie czasu.

U osób chorujących na otyłość można zaobserwować częstsze występowanie takich cech jak drażliwość, zmienność nastroju czy obniżona otwartość na nowe doświadczenia. W wielu domach wciąż wiąże się jedzenie z poczuciem nagrody, oferując jedzenie jako wyraz miłości.

Ponadto osoby z otyłością olbrzymią surowo się oceniają, a środowisko postrzega je negatywnie - jako niepotrafiące o siebie zadbać. Może to nie tylko potęgować skłonności depresyjne, ale i utrudniać funkcjonowanie np. na rynku pracy.

Leczenie otyłości olbrzymiej

Leczenie otyłości olbrzymiej często wymaga wielokierunkowego podejścia i użycia różnych, wzajemnie się uzupełniających metod. Leczenie powinno być zindywidualizowane, dostosowane do potrzeb każdego pacjenta.

Prawidłowa, skuteczna terapia i postępująca redukcja masy ciała może doprowadzić do zmniejszenia powikłań związanych z otyłością, a nawet ich całkowitego ustąpienia.

Zmiana stylu życia

Pacjenci z otyłością powinni wprowadzić zmiany w swoim stylu życia, szeroko pojętym. Najlepiej jest, jeśli zmiana nawyków żywieniowych odbywa się we współpracy z dietetykiem, który jest w stanie odpowiednio dopasować jadłospis do potrzeb pacjenta, uwzględniając niezbędne zmniejszenie kaloryczności w bezpieczny sposób.

Poza modyfikacją diety, pacjenci często wymagają także opieki psychologa czy psychiatry, co pozwoli im na poznanie mechanizmów związanych ze swoją chorobą oraz lepszą kontrolę w zakresie kontroli spożywanych pokarmów i utrwalenia zdrowych nawyków.

W leczeniu otyłości olbrzymiej, jak i otyłości niższego stopnia, konieczne jest także stopniowe zwiększenie aktywności fizycznej. Istotne jest, aby pacjent akceptował proponowaną formę aktywności ruchowej, co może wiązać się z kilkukrotną zmianą danego rodzaju aktywności fizycznej, aby zamiast być przykrym obowiązkiem, stała się przyjemnym elementem codziennego życia.

Leki

Pacjenci z otyłością olbrzymią lub otyłością niższego stopnia często potrzebują leczenia chorób towarzyszących, np. nadciśnienia tętniczego, miażdżycy czy cukrzycy typu 2.

Od niedawna są także dostępne leki, które są dedykowane pacjentom z otyłością i wspomagają redukcję masy ciała. Celem takiego leczenia otyłości jest przede wszystkim wspomaganiu pacjenta w skutecznym przestrzeganiu zaleceń dotyczących trybu życia - leczenie farmakologiczne nie powinno być stosowane jako wyłączne.

W Polsce leczenie otyłości można prowadzić z użyciem leków zawierających różne substancje czynne.

• Naltrekson z bupropionem (Mysimba) - oba leki działają ośrodkowo i wcześniej były stosowane przede wszystkim w zaleceniach psychiatrycznych - bupropion w leczeniu depresji oraz w uzależnieniu od nikotyny, naltrekson - w leczeniu uzależnień od alkoholu i opiatów.

  Uważa się, że połączenie tych substancji pozwala na zmniejszenie odczuwania apetytu. Wskazaniem do stosowania naltreksonu z bupropionem jest BMI co najmniej 30 lub pomiędzy 27 a 30 wraz z powikłaniami otyłości.

• Liraglutyd (Saxenda , Victoza) - analog GLP-1, czyli peptydu glukagonopodopnego, który jest wytwarzany przez jelita jako odpowiedź na posiłek.

  W związku z przedłużonym działaniem leku, zwiększa on wydzielanie insuliny zależne od stężenia glukozy oraz najpewniej wpływa na pobudzenie ośrodka sytości i pośrednio hamuje ośrodek głodu. Podobnie jak w przypadku naltreksonu z bupropionem, wskazania obejmują BMI co najmniej 30 lub 27-30 i powikłania otyłości.

• Orlistat (Xenical) - lek silnie i wybiórczo hamuje lipazę trzustkową, doprowadzając do zmniejszenia wchłaniania tłuszczów w jelicie. Jest wskazany u pacjentów z BMI co najmniej 30 lub powyżej 28 i chorobami związanymi z otyłością lub czynnikami ryzyka sercowo-naczyniowego. To najstarszy lek stosowany w leczeniu otyłości i aktualnie traktuje się go jako lek trzeciego wyboru.

Preparaty z semaglutydem (Ozempic, Rybelsus), chociaż często pojmowane jako leki do leczenia otyłości, aktualnie mają wskazania u pacjentów z cukrzycą typu 2, leczonych co najmniej dwoma lekami przeciwcukrzycowymi.

Mogą być stosowane tylko u pacjentów spełniających wszystkie warunki: obecność cukrzycy typu 2, BMI co najmniej 30 oraz z odpowiednio definiowanym wysokim ryzykiem sercowo-naczyniowym.

Dobranie leków musi się odbywać w ramach konsultacji lekarskiej, po przeanalizowaniu aktualnie przyjmowanych przez pacjenta leków, prawdopodobnych przyczyn otyłości, możliwych przeciwwskazaniach czy działań niepożądanych stosowania leków.

Chirurgia

Dostępne jest także leczenie chirurgiczne otyłości, co określa się mianem chirurgii bariatrycznej lub metabolicznej. Uważa się, że leczenie operacyjne stanowi najskuteczniejszą metodę leczenia otyłości, ale jest jednocześnie najbardziej obciążająca dla pacjenta.

Do najważniejszych metod chirurgicznego leczenia otyłości należą zabiegi rękawowej resekcji żołądka (sleeve gastrectomy) oraz wyłączenie żołądkowe (gastric bypass). Z reguły zabiegi te są przeprowadzane laparoskopowo, tzn. z wykorzystaniem drobnych nacięć w powłokach brzucha, przez które wprowadza się kamerę oraz narzędzia do jamy brzucha, wypełnianej obojętnym gazem.

Jak wygląda rękawowa resekcja żołądka?

Rękawowa resekcja żołądka polega na odcięciu części żołądka od strony krzywizny większej. Skutkuje to zmniejszeniem jego objętości oraz przyspieszeniem pasażu pokarmu przez przewód pokarmowy.

Usuwany fragment jest także związany z regulacją mechanizmów głodu i sytości - po operacji bariatrycznej tego typu pacjenci odczuwają mniejszy głód. Resekcja rękawowa pozwala na redukcję masy ciała o ok. 60% nadwagi.

Jak wygląda wyłączenie żołądkowe?

Wyłączenie żołądkowe jest metodą, w której wytwarza się odpowiednie zespolenia w obrębie przewodu pokarmowego, pozwalające na omijanie części przewodu przez pokarm, co wpływa na zmniejszenie jego trawienia oraz zmiany hormonalne.

Współcześnie wykorzystuje się przede wszystkim dwie metody wyłączenia żołądkowego:

• Roux-en-Y gastric bypass (RYGB) - polega na wytworzeniu dwóch zespoleń w przewodzie pokarmowym;

• One anastomosis gastric bypass (OAGB) czyli mini gastric bypass (MGB) - metoda, w której wytwarza się tylko jedno zespolenie, jej skuteczność jest porównywalna względem metody Roux-en-Y.

Jakie są metody endoskopowe w leczeniu otyłości?

Leczenie otyłości może być także prowadzone z użyciem metod endoskopowych, np. poprzez wprowadzenie balonu do żołądka. Inna metoda to założenie szwów od części przedodźwiernikowej do dna żołądka lub umieszczenie ich w dnie i trzonie w taki sposób, aby zmniejszyć objętość żołądka.

Postępowanie endoskopowe może być wskazane u pacjentów z otyłością olbrzymią, przygotowywanych do zabiegu laparoskopowego. Metody te mają niższą skuteczność w porównaniu z wyżej wymienionymi zabiegami.

Kto kwalifikuje się do chirurgicznego leczenia otyłości?

Chirurgiczne leczenie otyłości olbrzymiej wymaga odpowiedniej kwalifikacji pacjenta oraz ścisłego stosowania się do zaleceń pooperacyjnych, zwłaszcza w zakresie rozszerzania diety i podejmowania aktywności fizycznej. Do chirurga kieruje lekarz rodzinny, ale w procesie kwalifikacji mogą brać udział zespoły składające się z wielu specjalistów.

Pacjenci przystępujący do tych metod z reguły są po nieskutecznych próbach nieinwazyjnego leczenia otyłości. W zakresie chirurgii bariatrycznej pojawiają się kolejne metody i najpewniej ta gałąź chirurgii będzie się nadal dynamicznie rozwijać.

Zwykle skuteczność operacji bariatrycznej w pierwszym roku po zabiegu to utrata ponad 50% nadmiarowej masy ciała (nadmiarem określa się różnicę między aktualną a idealną masą ciała - nie oznacza to więc utraty 50% masy ciała).

Bibliografia

Strona Kliniki Chirurgii Ogólnej i Małoinwazyjnej Miejskiego Szpitala Zespolonego w Olsztynie [dostęp 20.11.2023], dostępna online

http://chirurgia-olsztyn.pl/43-Rodzaje_zabiegow

Portal Medycyna Praktyczna [dostęp 20.11.2023], dostępny online

https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/wytyczne/258838,rozpoznawanie-i-leczenie-otylosci-omowienie-zasad-postepowania-zgodnie-z-aktualnymi-wytycznymi

Portal Medycyna Praktyczna [dostęp 20.11.2023], dostępny online

https://www.mp.pl/pacjent/dieta/odchudzanie/wprowadzenie/292769,czynniki-ryzyka-nadwagi-i-otylosci

Portal Medycyna Praktyczna [dostęp 27.11.2023], dostępny online

https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/baza-wiedzy/bariatria/319660,jaka-jest-skutecznosc-leczenia-otylosci-metoda-chirurgii-bariatrycznej?fbclid=IwAR0B_d_V2WbZq6M06zki9xUVW6xP79fD2KOHuXcDGaXoexnawiQWNARwMdQ

Magdalena Lech, Lucyna Ostrowska, Psychologiczne aspekty otyłości, Via Medica 2017

https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/download/54397/41131