Otyłość to przewlekła choroba cywilizacyjna nazywana ,,epidemią XXI wieku??. Na jej obraz kliniczny składa się nadmiar tkanki tłuszczowej w organizmie, który powstaje głównie w wyniku przyjmowania nadmiernej ilości kalorii i siedzącego trybu życia. Od lat 80. ilość osób otyłych wzrosła trzykrotnie - współcześnie 10-30% populacji Europy cierpi na to schorzenie.
Otyłość to stan nadmiernego skumulowania tkanki tłuszczowej w organizmie, wynikający zazwyczaj z siedzącego i konsumpcyjnego trybu życia. Szacuje się, że co czwarty Polak cierpi na otyłość, w populacji pediatrycznej odsetek ten stanowi aż 10%
Tkanka tłuszczowa składa się z komórek tłuszczowych - adipocytów. Jej główną funkcją jest magazynowanie energii i izolacja termiczna ciała ludzkiego. Co więcej, tkanka tłuszczowa jest gruczołem endokrynnym i pełni funkcję immunomodulatora - modyfikuje odpowiedź układu odpornościowego.
Biorąc pod uwagę rozmieszczenie nadmiaru tkanki tłuszczowej w organizmie otyłość można podzielić na typ androidalny i gynoidalny.
Otyłość androidalna to inaczej otyłość brzuszna - tkanka tłuszczowa odkłada się tu w obszarze jamy brzusznej. Wiąże się z większym ryzykiem rozwoju niekorzystnych zmian w lipidogramie, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i przerostu lewej komory serca.
Otyłość gynoidalna, czyli otyłość pośladkowo-udowa charakteryzuje się nadmiarem tkanki tłuszczowej w okolicach ud, bioder i pośladków. Typ ten dominuje wśród kobiet i wiąże się z mniejszym ryzykiem sercowo-naczyniowym.
Wśród dorosłych do diagnostyki otyłości najczęściej wykorzystuje się wartość BMI - Body Mass Index. Aby obliczyć tę wielkość należy znać swój wzrost oraz masę ciała. Dzieląc wagę (w kilogramach) przez wzrost do kwadratu (w metrach) otrzymuje się wynik stanowiący wartość BMI.
BMI w granicach 18,5 do 24,9 uznaje się za normę, natomiast wartości 25,0-29,9 wskazują na nadwagę. O otyłości mówimy gdy BMI wynosi powyżej 30.
By rozpoznać rodzaj otyłości wykorzystuje się pomiar obwodu w talii (podawany w centymetrach). W Europie o otyłości trzewnej u kobiet mówi się gdy obwód w talii wynosi ?80 cm, a u mężczyzn ?94 cm.
W populacji pediatrycznej w celu oceny stanu odżywienia korzysta się z siatek centylowych. Na dedykowaną dla danej płci siatkę nanosi się wzrost i masę ciała dziecka, dzięki czemu można sprawdzić, w którym kanale centylowym się ono znajduje.
Nadwaga u dzieci rozpoznawana jest gdy ciężar ciała znajduje się w przedziale 90-97 centyla dla danego wieku i płci, powyżej 97 centyla stwierdzana jest już otyłość.
Dzieci z wagą znajdującą się powyżej 85 centyla należy kontrolować i monitorować pod kątem ryzyka rozwinięcia nadmiernej masy ciała w przyszłości.
Żyjemy w czasach, w których żywność jest powszechnie i łatwo dostępna. Możliwość zamówienia tanich, gotowych, wysokoprzetworzonych dań na wynos w dużej mierze sprzyjają nadmiernej podaży kalorii.
Jeżeli przyjmuje się więcej kalorii niż wynosi całkowita przemiana materii, nadmiar energii odkłada się w postaci tkanki tłuszczowej w naszym organizmie.
Nawyki żywieniowe które sprzyjają przybieraniu na wadze to: spożywanie zbyt dużych, obfitych posiłków, pomijanie śniadań, picie słodzonych napojów, niska podaż warzyw i owoców w diecie, częste sięganie po wysokoprzetworzone posiłki oraz pokarmy bogate w cukry proste.
Niska aktywność fizyczna zmniejsza tempo przemiany materii i powoduje, że łatwiej jest przekroczyć dzienną dawkę zapotrzebowania kalorycznego. Na całokształt naszej sylwetki ma wpływ nie tylko ilość treningów, ale także codzienna aktywność życiowa, podczas wykonywania rutynowych czynności oraz pracy zawodowej.
Do schorzeń sprzyjających otyłości należą przede wszystkim zaburzenia endokrynologiczne np. zespół Cushinga, zespół policystycznych jajników, niedobór hormonu wzrostu, niedoczynność tarczycy, dysfunkcje ośrodka głodu i sytości znajdującego się w podwzgórzu (guzy oraz zmiany nowotworowe mózgu, urazy czaszkowe).
Niektóre leki mogą stymulować wzrost lipogenezy, należą do nich glikokortykosteroidy, niektóre leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, leki stosowane w psychozie oraz leki przeciwalergiczne.
Otyłość często wynika z nieprawidłowych zachowań żywieniowych tj. kompulsywne jedzenie, nocne podjadanie, głodzenie się pod wpływem stresu czy bulimia psychiczna.
Również niektóre cechy osobowości sprzyjają otyłości. Bardziej podatne są osoby wysoce neurotyczne (osoby częściej przeżywające negatywne emocje, gorzej radzące sobie ze stresem) oraz introwertyczne.
Otyłość może być również uwarunkowana genetycznie, sprzyja jej zespół Turnera, Cohena, Pradera-Williego czy też zespół Downa.
Rzadko zdarza się również, że niektóre osoby sprawniej metabolizują węglowodany niż inne składniki pokarmowe, a energię tę gromadzą w postaci tkanki tłuszczowej. Funkcjonowanie naszego metabolizmu w dużej mierze zapisane jest w genach.
Otyłość to choroba, która pociąga za sobą wiele różnych konsekwencji zdrowotnych. Na ich mnogość, przebieg i nasilenie wpływa poziom tkanki tłuszczowej, czas rozwoju choroby oraz typ dystrybucji podskórnego tłuszczu.
Najbardziej niebezpiecznym efektem otyłości są zaburzenia profilu lipidowego. Hipercholesterolemia i hipertriglicerydemia sprzyjają tworzeniu blaszek miażdżycowych w obrębie tętnic. Miażdżyca upośledza prawidłowy przepływ krwi oraz utrudnia odżywianie narządów. Jest ona najczęstszą przyczyną choroby niedokrwiennej serca. Wieloletnia, nieleczona choroba może skutkować udarem mózgu bądź zawałem serca.
Zwiększony ciężar ciała obciąża tkankę kostną i sprzyja degeneracji powierzchni stawowych i struktury kostnej.
Otyłość ma niebagatelny wpływ na sferę psychiczną - presja społeczeństwa i próba wpasowania się w kanony piękna często prowadzą do obniżenia samooceny oraz niekiedy do rozwoju depresji i zaburzeń lękowych. U osób z nadmierną masą ciała istnieje większe ryzyko demencji.
Otyłość zwiększa również ryzyko nowotworów tj. rak jelita grubego, piersi, nerki, nowotwór gruczołu krokowego, wątroby, pęcherzyka żółciowego, tarczycy, jajnika czy też trzonu macicy (endometrium).
Do pozostałych schorzeń często współistniejących z otyłością należy nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu II, kamica pęcherzyka żółciowego, nocny bezdech senny, przepukliny, refluks żołądkowo-przełykowy, zaburzenia płodności, nietrzymanie moczu, zaostrzenie łuszczycy, pogorszenie przebiegu astmy, dna moczanowa.
Pierwszym krokiem w leczeniu otyłości powinno być leczenie niefarmakologiczne. U osób dorosłych fundamentem kuracji jest zastosowanie ujemnego bilansu kalorycznego. W zrealizowaniu tego celu pomocna może być konsultacja u dietetyka, który wyliczy zapotrzebowanie kaloryczne oraz ułoży plan żywieniowy.
Podczas wprowadzania diety warto zastosować się do ogólnie przyjętych zasad zdrowego odżywiania. Posiłki powinny być różnorodne i zawierać sporą komponentę warzyw i owoców - najlepiej tych sezonowych.
Pokarmy należy spożywać w miarę możliwości o stałych porach, nie oglądając jednocześnie telewizji czy przeglądając telefonu komórkowego. Należy unikać żywności wysokoprzetworzonej i takiej, która zawiera duże ilości cukrów prostych.
Ważną kwestią jest utrzymywanie odpowiedniego poziomu nawodnienienia. Należy dostarczać ok. 1,5-2 L płynów dziennie, przede wszystkim wody niegazowanej i napojów niesłodzonych.
Dzienne zapotrzebowanie na sól to około 5 g, czyli tyle ile mieści jedna mała łyżeczka. Nadmiar soli w diecie jest szkodliwy i ma negatywny wpływ na zdrowie. Niestety w różnego rodzaju przekąskach, gotowych daniach czy też w mieszankach przypraw ilość soli jest bardzo duża.
Warto zrezygnować lub zdecydowanie ograniczyć alkohol i papierosy, gdyż dodatkowe nałogi zwiększają i tak już wysokie prawdopodobieństwo negatywnych konsekwencji zdrowotnych.
Utrzymanie aktywności fizycznej na wysokim poziomie umożliwia zwiększenie wydatku energetycznego, przez co łatwiej stracić nadmiar tkanki tłuszczowej. Zaleca się 30-60 minut regularnego wysiłku o umiarkowanej intensywności kilka razy w tygodniu.
Z czasem warto modyfikować wykonywaną aktywność, zwiększać trudność wykonywanych ćwiczeń lub wydłużać czas ich trwania. Połączenie diety ze sportem przynosi zdecydowanie lepsze efekty w leczeniu otyłości niż sama dieta.
Jeśli z otyłością współwystępuje niska samoocena lub obniżony nastrój, warto zasięgnąć pomocy specjalisty. Terapia psychologiczna stanowi duże wsparcie dla osoby otyłej, która w procesie odchudzania zmaga się z wieloma wyrzeczeniami i musi zachować silną wolą.
W procesie odchudzania niezmiernie ważne jest wspierające otoczenie, z tego powodu korzystnie działać może również terapia grupowa. Warto włączyć bliskich w swój proces zdrowienia i poprosić o okazanie wsparcia i motywacji.
Farmakoterapia powinna być uzupełnieniem diety połączonej z regularnym wysiłkiem fizycznym. Farmakoterapię można zastosować gdy BMI wynosi >30 kg/m2 lub gdy BMI jest >27 kg/m2, a u chorego istnieje jedna lub więcej chorób współistniejących będąca powikłaniem otyłości.
Obecnie na rynku dostępne są trzy preparaty lecznicze stosowane w kuracji otyłości: liraglutyd (Saxenda), orlistat (Xenical) oraz chlorowodorek naltreksonu + chlorowodorek bupropionu (Mysimba)
Liraglutyd to preparat inkretynowy, który zmniejsza apetyt i uczucie głodu oraz pobudza ośrodek odpowiedzialny za nasycenie. W wyniku tych działań pacjenci lepiej kontrolują ilość spożywanego pokarmu i efektywniej redukują tkankę tłuszczową.
Na rynku farmaceutycznym liraglutyd dostępny jest w preparatach Saxenda i Victoza. Jedynie Saxenda zarejestrowana jest do leczenia otyłości. Lek jest przeciwwskazany w okresie ciąży, karmienia piersią oraz przy nadwrażliwości na jakąkolwiek substancję zawartą w preparacie.
Współcześnie orlistat jest rzadko wybieranym lekiem na otyłość. Oristat hamuje aktywność enzymatyczną lipaz żołądkowych oraz trzustkowych, natomiast nie wpływa na kontrolę apetytu. Zahamowanie aktywności enzymatycznej powoduje upośledzenie metabolizmu i wchłaniania tłuszczów.
Preparatu Xenical nie wolno zażywać przy współistniejących schorzeniach takich jak cholestaza, zespół złego wchłaniania, nadwrażliwość na jakąkolwiek substancję pomocniczą wyrobu medycznego, ciąża oraz karmienie piersią, jednoczasowe stosowanie cyklosporyny lub warfaryny.
Naltrekson jest znanym preparatem służącym do leczenia uzależnienia alkoholowego, natomiast bupropion wykorzystywany jest podczas leczenia depresji i nikotynizmu. Połączenie tych substancji w leku Mysimba powoduje dłuższe i większe odczuwanie sytości oraz hamuje apetyt.
Istnieje wiele przeciwwskazań do zastosowania preparatu np. niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, nowotwór OUN, bulimia czy też ciąża i karmienie piersią.
