Rodzaje tabletek antykoncepcyjnych

Jakie wyróżniamy rodzaje pigułek hormonalnych?

Istnieją dwa główne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych.

Pigułki antykoncepcyjne zawierające estrogen i progesteron (tzw. tabletki dwuskładnikowe) - hamują owulację, przez co minimalizują ryzyko zajścia w ciążę. Dodatkowo mogą zmniejszać nasilenie krwawień miesiączkowych, redukować ból brzucha oraz obniżać ryzyko wystąpienia niektórych chorób tj. choroby zapalne miednicy mniejszej czy endometrioza.

Tabletki zawierające tylko progesteron (tzw. minipigułki) działają poprzez zagęszczanie śluzu szyjki macicy, co utrudnia przedostanie się plemników do dróg rodnych kobiety i zapłodnienie komórki jajowej. Mogą także wpływać na procesy zachodzące w macicy i zmniejszać ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej.

Wyróżniamy także tabletki "dzień po", które są metodą antykoncepcji awaryjnej, stosowanej w nagłych przypadkach by zapobiec ciąży. Najpopularniejsze preparaty to Escapelle i EllaOne. Preparat Escapelle zawiera lewonorgestrel i powinien być stosowany do 72 godzin po odbyciu niebezpiecznego stosunku. Natomiast ellaOne jako główną substancją czynną ma octan uliprystalu. Tabletkę można stosować do 120 godzin po współżyciu.

Wszystkie rodzaje pigułek hormonalnych są skuteczne w zapobieganiu ciąży, ale mają różne działania uboczne i przeciwwskazania, dlatego przed podjęciem decyzji o ich stosowaniu należy skonsultować się z lekarzem.

Skuteczność tabletek antykoncepcyjnych

Do oceny skuteczności antykoncepcji, w tym tabletek hormonalnych, używany jest wskaźnik Pearla . Jest to indeks, który wskazuje, ile kobiet aktywnych seksualnie na 100 zachodzi w ciążę pomimo stosowania danej metody antykoncepcji.

Jeśli pigułki antykoncepcyjne stosowane są zgodnie z zaleceniami, uznawane są one za jedną najefektywniejszych metod zabezpieczenia przed nieplanowaną ciążą.

Należy jednak pamiętać, że skuteczność tabletek antykoncepcyjnych może być zmniejszona, gdy są one przyjmowane nieregularnie. Na skuteczność antykoncepcji mogą również wpłynąć stany tj.: choroby jelit, biegunki, wymioty oraz inne leki przyjmowane przez pacjentkę.

Wskaźnik Pearla dla tabletek antykoncepcyjnych jednoskładnikowych (np. Slinda) wynosi 0,5-3. Natomiast dla tabletek dwuskładnikowych (np. Vines) - od 0,1 do 7,6. Przy typowym stosowaniu, terapia jednoskładnikowa ma wyższy wskaźnik Pearla, czyli ta metoda jest bardziej ryzykowna.

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe

Minipigułki zawierają tylko jeden hormon - progesteron. Zazwyczaj są one wybierane przez kobiety, które mają przeciwwskazania do stosowania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych. W odróżnieniu od tabletek dwuskładnikowych, minipigułki mogą stosować kobiety karmiące piersią oraz panie po 35r.ż. palące papierosy.

Przyjmowanie pigułek należy rozpocząć w pierwszym dniu krwawienia miesiączkowego. Jeśli początek terapii zostanie opóźniony do drugiego-piątego dnia cyklu, przez pierwsze siedem dni konieczne jest użycie dodatkowej metody barierowej, takiej jak prezerwatywa.

Blister zazwyczaj zawiera 28 tabletek, które należy zażywać w sposób ciągły o stałej porze dnia, bez względu na występowanie krwawienia. Po zużyciu wszystkich tabletek z jednego opakowania, należy natychmiast rozpocząć przyjmowanie pigułek z kolejnego blistra, bez przerwy, aby utrzymać ciągłą ochronę przed ciążą.

Zalety i wady tabletek jednoskładnikowych

Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe uznawane są za łagodniejsze i bezpieczniejsze od antykoncepcji dwuskładnikowej.

Zaletą minipigułek jest możliwość ich stosowania przez kobiety, które karmią piersią, ponieważ estrogeny zawarte w preparatach złożonych hamują laktację i przenikają do mleka matki, przez co mogą powodować skutki uboczne u dziecka.

Tabletki jednoskładnikowe są również dobrym rozwiązaniem w okresie okołomenopauzalnym , a także u starszych pacjentek z nadciśnieniem tętniczym lub palących papierosy.

Dodatkowo przyjmowanie minipigułek jest łatwiejsze niż tabletek dwuskładnikowych, ponieważ przyjmuje się je w sposób ciągły, co pozwala na uniknięcie ewentualnych pomyłek w dawkowaniu.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe

Dawkowanie tabletek hormonalnych zakłada stosowanie jednego opakowania przez pełen 28-dniowy cykl miesiączkowy.

W zależności od przepisanego preparatu, blister może zawierać 21 tabletek hormonalnych, po których następuje 7-dniowa przerwa na tzw. krwawienie z odstawienia lub 28 pigułek, w tym 7 tabletek bez substancji aktywnej (placebo), które pozwalają na łatwiejsze rozpoczęcie kolejnego opakowania i utrzymanie ciągłości ochrony przed ciążą.

Nowym rozwiązaniem jest zastosowanie schematu dawkowania, który zakłada przyjmowanie tabletek hormonalnychprzez 24 dni, po czym przez kolejne 4 dni przyjmuje się tabletki placebo, co pozwala na skrócenie czasu krwawienia z odstawienia i zapewnia większą wygodę stosowania.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe dzielą się na jednofazowe, dwufazowe oraz trzyfazowe, które różnią się dawką estrogenów i progesteronu, a także sposobem ich przyjmowania.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe jednofazowe mają taką samą ilość hormonów (czyli estrogenu i progestagenu) we wszystkich tabletkach. Są to tabletki, które dobrze sprawdzają się u wszystkich kobiet.

Preparaty dwufazowe mają identyczną zawartość estrogenu w każdej pigułce, ale zmienna jest dawka progestagenu. Taki podział najlepiej naśladuje naturalny cykl miesiączkowy kobiety. Zazwyczaj producenci stosują różne kolory pastylek, aby ułatwić ich prawidłowe przyjmowanie i uniknąć pomyłek.

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe trójfazowe zawierają w jednym opakowaniu trzy różne stężenia hormonów. Są one przepisywane zwykle kobietom w okresie menopauzy, ponieważ lepiej regulują gospodarkę hormonalną.

Dla kogo zalecane są tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe?

Tabletki antykoncepcyjne dwuskładnikowe są zazwyczaj zalecane kobietom, które chcą stosować skuteczną i łatwą w użyciu metodę antykoncepcji.

Jest to szczególnie dobre rozwiązanie dla kobiet, które chcą zachować kontrolę nad swoim cyklem menstruacyjnym, mają obfite i bolesne miesiączki czy cierpią na zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS).

Pigułki hormonalne dwuskładnikowe są także polecane w leczeniu chorób związanych z nadmierną ilością androgenów w organizmie, czyli w terapii trądziku, hirsutyzmu czy łysienia typu męskiego.

W przypadku zespołu policystycznych jajników, tabletki normalizują poziom hormonów we krwi, przez co regulują cykl miesiączkowy oraz zapobiegają przerostowi endometrium, zmniejszając ryzyko raka endometrium (trzonu macicy).

Jednak przed zastosowaniem tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych należy skonsultować się z lekarzem, który oceni indywidualną sytuację pacjentki i dostosuje odpowiednią metodę antykoncepcji do jej potrzeb i stanu zdrowia.

Antykoncepcja awaryjna

Antykoncepcja awaryjna, inaczej tabletka "dzień po", to metoda zapobiegania ciąży, wskazana po stosunku płciowym, kiedy nie zastosowano innej formy antykoncepcji lub gdy ta metoda zawiodła.

Tabletki "dzień po" należą do grupy hormonów płciowych i modulatorów układu płciowego. Leki te chronią przed zajściem w ciążę przede wszystkim poprzez zahamowanie lub opóźnienie owulacji (jajeczkowania) - komórka jajowa nie uwalnia się z pęcherzyka jajnikowego, przez co nie jest w stanie połączyć się z plemnikiem. Tabletka po zastosowana w okresie poowulacyjnym wywołuje zmiany w endometrium (błonie śluzowej macicy), które utrudniają zagnieżdżenie zarodka.

Należy pamiętać, że antykoncepcja awaryjna nie powoduje przerwania istniejącej już ciąży.

Istotne jest, aby preparat zastosować jak najszybciej po stosunku. Lek wykazuje najwyższą skuteczność, jeśli zastosuje się go do 12 godzin od niezabezpieczonego stosunku. Jednakże w zależności od substancji czynnej dozwolone jest przyjęcie tabletki do 72 godzin (Escapelle) lub 120 godzin (EllaOne) po odbyciu stosunku bez zabezpieczenia.

Przeciwwskazania do stosowania tabletek hormonalnych

Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych jest zabronione, jeśli pacjentka ma nadwrażliwość na którąkolwiek substancję zawartą w danym produkcie leczniczym.

Przeciwwskazaniem jest także występująca obecnie lub w przeszłości zakrzepica żylna (zakrzepica żył głębokich, zator płucny) lub zakrzepica tętnicza (zawał serca, przemijające niedokrwienie mózgu), ciężkie choroby wątroby oraz skłonność do tworzenia się zakrzepów np. zespół antyfosfolipidowy.

Tabletki antykoncepcyjne są również niewskazane u pacjentek z niewyjaśnionymi krwawieniami z dróg rodnych oraz z nowotworami hormonozależnymi (np. z nowotworem dróg rodnych czy piersi).

Pominięta tabletka antykoncepcyjna - co robić?

Jeśli pacjentka pominęła tabletkę, jednak od standardowej pory zażywania leku minęło mniej niż 12 godzin, skuteczność antykoncepcji jest zachowana, a przeoczoną dawkę należy przyjąć jak najszybciej. Należy kontynuować przyjmowanie pigułek zgodnie z ustalonym schematem.

Jeśli upłynęło więcej niż 12 godzin, skuteczność tabletek może ulec zmniejszeniu. Postępowanie w takim przypadku zależy od tygodnia cyklu, w którym doszło do pomyłki. W pierwszym i drugim tygodniu zaleca się przyjęcie pominiętej dawki tak szybko, jak to możliwe. Przez kolejny tydzień należy stosować dodatkową metodę barierową.

Jeśli pomyłka miała miejsce w trzecim tygodniu cyklu, zaleca się jeden z dwóch sposobów postępowania: przyjęcie pominiętej dawki jak najszybciej i kontynuowanie przyjmowania tabletek zgodnie z wcześniej ustalonym schematem lub zaprzestanie stosowania tabletek na 7 dni, wliczając w to dzień pomyłki, a następnie rozpoczęcie przyjmowania nowego opakowania.

Bibliografia:

https://www.sciencedirect.com/topics/medicine-and-dentistry/pearl-index
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/minipill/about/pac-20388306
https://www.nhs.uk/conditions/contraception/combined-contraceptive-pill/