Antykoncepcja a choroby układu oddechowego - co je łączy?

Jakie są rodzaje antykoncepcji hormonalnej?

Najpopularniejszą metodą antykoncepcji hormonalnej wśród Polek są tabletki antykoncepcyjne, które w zależności od zawartych w nich hormonów można podzielić na:

• Dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne: zawierają syntetyczne odpowiedniki zarówno progestagenów, jak i estrogenów;

• Tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe (minipigułki): zawierają tylko komponentę progestagenową.

Poza stosowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych mamy dostępne także inne metody antykoncepcji hormonalnej, różniące się zarówno sposobem, w jaki dane hormony są dostarczane do organizmu kobiety, jak i rodzajem hormonów w nich zawartych.

Wśród nowych metod antykoncepcji hormonalnej możemy wyróżnić m.in. hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne, implanty antykoncepcyjne, plastry antykoncepcyjne, zastrzyki antykoncepcyjne czy pierścienie dopochwowe.

Warto wziąć pod uwagę, że hormonalna spirala antykoncepcyjna oraz implant antykoncepcyjny są rodzajem jednoskładnikowej antykoncepcji hormonalnej, gdyż zawierają one tylko progestagen.

Natomiast plastry antykoncepcyjne czy krążki dopochwowe mają działanie analogiczne do dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych, ponieważ w ich skład wchodzą progestageny i estrogeny.

Dlaczego jest to takie istotne? Gdyż preparaty zawierające estrogeny mogą być przeciwwskazane u niektórych kobiet oraz charakteryzują się też zwiększonym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. W tym artykule postaramy się dokładniej wyjaśnić tę kwestię.

Jak działają tabletki antykoncepcyjne?

Mechanizm działania dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych (z estrogenem i progesteronem) obejmuje:

• Hamowanie owulacji: Tabletki antykoncepcyjne hamują owulację, czyli proces uwolnienia komórki jajowej z jajnika, co w konsekwencji uniemożliwia zapłodnienie.

• Zmiana śluzu szyjkowego: Hormony w tabletkach antykoncepcyjnych sprawiają, że śluz szyjkowy staje się gęstszy, co utrudnia plemnikom ruch i uniemożliwia im dotarcie do komórki jajowej.

• Modyfikacja błony śluzowej macicy: Tabletki mogą również wpływać na błonę śluzową macicy, co utrudnia implantację ewentualnie zapłodnionego zarodka.

Natomiast działanie tabletek antykoncepcyjnych jednoskładnikowych polega na zapobieganiu zajściu w ciążę głównie poprzez dwa ostatnie mechanizmy, czyli niekorzystny wpływ na konsystencję śluzu szyjkowego oraz na właściwości błony śluzowej macicy.

Minipigułki mogą także działać na owulację, lecz u większości kobiet stosujących tę metodę antykoncepcji proces jajeczkowania nie jest zahamowany.

Jakie działania niepożądane mogą mieć tabletki antykoncepcyjne?

Przyjmowanie tabletek antykoncepcyjnych może wiązać się z różnymi działaniami niepożądanymi, które mogą obejmować:

• nudności i wymioty,

• bóle głowy,

• obfite krwawienia lub plamienie,

• wzrost masy ciała,

• większa tkliwość piersi,

• zmiany nastroju,

• zmiany libido,

• nadciśnienie tętnicze,

• bóle brzucha,

• incydenty zakrzepowo-zatorowe.

Jeżeli zauważysz u siebie występowanie skutków ubocznych podczas stosowania tabletek antykoncepcyjnych, koniecznie skonsultuj się z lekarzem, który w razie potrzeby zaproponuje zmianę rodzaju tabletek antykoncepcyjnych lub doradzi wybór innej metody antykoncepcji hormonalnej.

Czy tabletki antykoncepcyjne zwiększają ryzyko zakrzepicy?

Tak, badania wskazują, że pacjentki stosujące dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne mogą mieć zwiększone ryzyko zakrzepicy żył głębokich.

Tabletki antykoncepcyjne zawierające hormony estrogenowe i progestagenowe mogą wpłynąć na krzepliwość krwi, co może zwiększyć ryzyko powstania zakrzepów.

Ryzyko to jest jednak relatywnie niskie i zależy od wielu czynników, takich jak rodzaj hormonów zawartych w tabletkach, ich dawkowanie, skład chemiczny, a także indywidualne predyspozycje pacjentki.

Wyższe ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej jest szczególnie u kobiet palących papierosy, powyżej 35. roku życia, otyłych (BMI powyżej 30 kg/m2) oraz z historią incydentów zakrzepowo-zatorowych w rodzinie. Dlatego przed przepisaniem tabletek antykoncepcyjnych, lekarz zazwyczaj przeprowadza ocenę ryzyka i korzyści oraz bada historię medyczną pacjentki.

Czym jest żylna choroba zakrzepowo-zatorowa?

Jak już zostało wspomniane w powyższym akapicie, dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna (ze względu na zawarte w niej pochodne estrogenu) może zwiększać ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Czym dokładnie jest ta jednostka chorobowa?

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa (ŻChZZ) to ogólna nazwa chorób układu krążenia, które obejmują zakrzepy tworzące się w żyłach oraz zatory (nagłe zamknięcie światła naczynia przez materiał zatorowy) występujące, gdy zakrzep lub jego fragment przedostaje się do krążenia i blokuje przepływ krwi.

ŻChZZ to poważne schorzenie, które może prowadzić do różnych powikłań zdrowotnych, w tym zagrażających życiu.

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa obejmuje dwie jednostki chorobowe:

• Zakrzepica żył głębokich: To stan, w którym tworzą się zakrzepy w głębokich żyłach ciała, zazwyczaj w nogach. Może to prowadzić do obrzęku, bólu i zaczerwienienia. Może się to także wiązać ze zwiększeniem ryzyka odwarstwienia zakrzepu, który następnie może przedostać się do płuc (tzw. zatorowość płucna), co stanowi poważne zagrożenie dla życia.

• Zatorowość płucna: To stan, w którym zakrzep krwi lub jego fragment, najczęściej właśnie z żył głębokich nóg, przedostaje się do płuc, blokując przepływ krwi w tętnicach płucnych. Objawy mogą obejmować m.in. duszność, ból w klatce piersiowej i krwioplucie. Jest to stan zagrożenia życia.

Jaki jest związek antykoncepcji hormonalnej z chorobami układu oddechowego?

Dwuskładnikowa antykoncepcja hormonalna może zwiększać ryzyko zakrzepicy żył głębokich, szczególnie w nogach. Zakrzep z żył głębokich nóg może przedostać się do płuc i spowodować zatorowość płucną. W jaki sposób to się dzieje?

1. Powstanie zakrzepu: Zakrzep, czyli skrzeplina krwi, zazwyczaj tworzy się w jednej z głębokich żył nóg, najczęściej w obszarze łydki lub uda. To może mieć miejsce w wyniku wielu czynników, takich jak długotrwałe unieruchomienie, urazy, zabiegi chirurgiczne, choroby genetyczne, palenie papierosów lub stosowanie hormonalnej antykoncepcji.

2. Odwarstwienie zakrzepu: W niektórych przypadkach zakrzep krwi może się oderwać od ściany żyły, co jest znane jako odwarstwienie zakrzepu.

3. Przemieszczenie zakrzepu: Odwarstwiony zakrzep krwi może być przemieszczany przez krew w kierunku serca.

4. Przejście przez serce: Zakrzep krwi przedostaje się do prawej komory serca, a następnie do płuc przez tętnicę płucną.

5. Blokada tętnic płucnych: Zakrzep krwi blokuje przepływ krwi w jednej z tętnic płucnych lub w ich gałęziach, co prowadzi do zatorowości płucnej.

6. Skutki: Zatorowość płucna może mieć poważne konsekwencje zdrowotne, takie jak duszność, ból w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca, a w najcięższych przypadkach może nawet być stanem zagrożenia życia i przyczyną śmierci.

Zatorowość płucna jest stanem nagłym, który wymaga natychmiastowej interwencji medycznej. Leczenie może obejmować przeprowadzenie specjalistycznych procedur, takich jak tromboliza (rozpuszczanie skrzepu) lub embolektomia (usunięcie skrzepu), aby przywrócić przepływ krwi w tętnicach płucnych.

Wczesne rozpoznanie i leczenie zatorowości płucnej są kluczowe dla poprawy szans na przeżycie oraz uniknięcie poważnych powikłań.

Jakie są objawy żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej?

Żylna choroba zakrzepowo-zatorowa to stan, którego ryzyko wystąpienia jest zwiększone podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej.

Mimo że to działanie niepożądane należy do rzadkich, bardzo ważne jest, aby umieć na czas rozpoznać objawy tej choroby, nie bagatelizować ich i w przypadku wystąpienia symptomów - jak najszybciej zgłosić się do lekarza lub na SOR!

Zakrzepica żył głębokich

Objawy zakrzepicy żył głębokich mogą być różne i obejmować:

• Ból: Najczęstszym objawem jest ból, zwłaszcza w jednej nodze. Ból może być odczuwany jako ciężki, pulsujący lub kłujący.

• Obrzęk: W okolicach miejsca, gdzie wystąpił zakrzep, może pojawić się obrzęk, czyli nagromadzenie płynu w tkankach.

• Zaczerwienienie i ucieplenie: Skóra w okolicy zakrzepu może stać się zaczerwieniona i gorąca w dotyku.

• Twardość i napięcie: Obszar z zakrzepem może być twardszy niż otaczające tkanki i napięty.

• Wzrost temperatury ciała: W przypadku zakrzepicy żył głębokich może wystąpić gorączka lub podwyższona temperatura ciała.

• Widoczne żyły: Może wystąpić widoczność żył w okolicy zakrzepu.

• Ból przy chodzeniu lub skręcaniu stopy: Zakrzep może powodować ból przy próbach chodzenia lub skręcania stopy.

• Zmiany w kolorze skóry: Skóra w okolicy zakrzepu może zmieniać kolor na bladą lub niebieskawą.

Ważne jest, aby pamiętać, że nie zawsze wszystkie objawy będą występować jednocześnie, a nasilenie objawów może różnić się w zależności od wielkości i lokalizacji zakrzepu. Jeśli masz podejrzenie zakrzepicy żył głębokich lub doświadczasz którychkolwiek z tych objawów, natychmiast skonsultuj się z lekarzem.

Zakrzepica żył głębokich jest poważnym schorzeniem, które może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak zatorowość płucna, dlatego szybka diagnoza oraz leczenie są kluczowe.

Zatorowość płucna

Natomiast jeżeli dojdzie do przemieszczenia się zakrzepu do tętnic płucnych i powstanie zatorowość płucna, możemy mieć do czynienia z poniższymi objawami:

• Duszność: Szczególnie o nagłym początku jest jednym z głównych objawów zatorowości płucnej. Może to być trudność w oddychaniu, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego, a także w spoczynku.

• Ból w klatce piersiowej: Może być ostry lub tępy, najczęściej o nagłym początku. Może nasilać się wraz z głębokim oddechem, kaszlem lub ruchem.

• Kaszel: Suchy lub z plwociną, a jego wystąpienie może być spowodowane drażnieniem dróg oddechowych w wyniku zatoru.

• Krwioplucie: Objawem zatorowości płucnej może być także wykrztuszanie z dróg oddechowych krwi lub krwistej plwociny.

• Przyspieszone bicie serca (tachykardia): Zatorowość płucna może prowadzić do przyspieszenia rytmu serca, co objawia się uczuciem przyspieszonego lub nieregularnego pulsu.

• Przyspieszony oddech (tachypnoe): W wyniku duszności i niedostarczania odpowiedniej ilości tlenu do tkanek. Organizm próbuje to kompensować, zwiększając częstość oddechów.

• Zawroty głowy lub omdlenia: Niektórzy pacjenci mogą odczuwać zawroty głowy lub omdlenia, zwłaszcza podczas gwałtownego wzrostu ciśnienia w tętnicach płucnych.

• Objawy wstrząsu: U niektórych pacjentów możemy obserwować objawy wstrząsu, takie jak hipotensja (obniżenie ciśnienia tętniczego), blada, zimna i wilgotna skóra, przyspieszone tętno oraz oddech, zaburzenia świadomości i orientacji. Takie objawy wskazują już na bardzo ciężki stan pacjenta, a pomoc medyczna powinna być w takim przypadku udzielona jak najprędzej.

Objawy zatorowości płucnej mogą być zagrażające życiu i wymagają natychmiastowej opieki medycznej. Jeśli podejrzewasz, że masz zatorowość płucną lub doświadczasz któregokolwiek z tych objawów, natychmiast zadzwoń pod numer alarmowy lub udaj się na oddział ratunkowy.

Szybka diagnoza i leczenie są niezwykle ważne, aby zapobiec poważnym powikłaniom.

Jakie są czynniki ryzyka wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej?

Jeżeli u pacjentki występują któreś z poniżej wymienionych czynników ryzyka, to jest większe prawdopodobieństwo, że podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej wystąpi u niej żylna choroba zakrzepowo-zatorowa.

Dlatego też, jeżeli dotyczy Cię któraś z poniższych sytuacji, stosowanie dwuskładnikowej antykoncepcji hormonalnej jest u Ciebie przeciwwskazane:

• otyłość - (BMI >30);

• długotrwałe unieruchomienie, zabieg w okolicach kończyn dolnych czy miednicy, zabieg neurochirurgiczny, ciężki zabieg operacyjny;

• tymczasowe unieruchomienie (to dotyczy także podróży samolotem dłużej niż 4 godziny, u kobiet z innymi współtowarzyszącymi czynnikami ryzyka);

• dodatni wywiad rodzinny w kierunku występowania żylnych zaburzeń zakrzepowo-zatorowych, głównie u rodzeństwa i rodziców, a szczególnie jeśli wystąpiły one w młodym wieku (przed 50. rokiem życia);

• wiek >35 lat;

• inne choroby związane z żylną chorobą zakrzepowo-zatorową, takie jak: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna, nowotwór, niedokrwistość sierpowatokrwinkowa, toczeń rumieniowaty układowy;

• palenie papierosów.

Czy każdy rodzaj antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej?

Nie, problem ten dotyczy głównie preparatów dwuskładnikowych, zawierających w swoim składzie syntetyczne pochodne estrogenu, czyli: dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne, plastry antykoncepcyjne, zastrzyki antykoncepcyjne oraz krążki dopochwowe.

Natomiast jednoskładnikowe metody antykoncepcji hormonalnej, zawierające tylko progestagen, takie jak tabletki antykoncepcyjne jednoskładnikowe, hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne czy implanty antykoncepcyjne są uznawane za bezpieczniejsze w tym aspekcie, choć badania na ten temat nie są jednoznaczne.

Czy stosowanie antykoncepcji hormonalnej ma związek z astmą?

Astma to choroba o skomplikowanej etiologii, a na jej rozwój ma wpływ wiele czynników, takich jak genetyka czy środowisko.

Badania nad wpływem antykoncepcji hormonalnej na astmę nie dostarczają jednoznacznych wyników. Niektóre twierdzą, że stosowanie antykoncepcji hormonalnej zmniejsza ryzyko wystąpienia oraz nasilenie ataków astmy, a inne, że zwiększa. Dlatego też trudno udzielić konkretnej odpowiedzi na to pytanie.

Jednakże pewne jest, że astma nie jest przeciwwskazaniem do stosowania antykoncepcji hormonalnej i kobiety z tym schorzeniem mogą bezpiecznie stosować wszelkie dostępne hormonalne metody zapobiegania zajściu w ciążę.

Należy jednak pamiętać, żeby skonsultować wszelkie wątpliwości z lekarzem, który pomoże indywidualnie dobrać najlepszą metodę antykoncepcji hormonalnej do Twojego stanu zdrowia i stylu życia.

Bibliografia

Portal Medycyna Praktyczna, [online], [dostęp 24 września 2023], dostępny w internecie:

https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.2.33.2

Portal Medycyna Praktyczna, [online], [dostęp 24 września 2023], dostępny w internecie:

https://www.mp.pl/pacjent/zakrzepica/wszystkoozakrzepicy/zakrzepicazylna/55377,zakrzepica-zylna

Portal NCBI, Hormonal contraceptives and asthma in women of reproductive age: analysis of data from serial national Scottish Health Surveys, [online], [dostęp 24 września 2023], dostępny w internecie:

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4582260/#:~:text=Some%20studies%20have%20reported%20no,allergies%20such%20as%20hay%20fever.